مهم‌ترین جایزه دنیای ادبیات نوبل ادبیات است که هرسال به انتخاب آکادمی سوئد به مجموعه آثار نویسنده یا شاعری اهدا می‌شود که کارهایش هم ارزش ادبی داشته باشند و هم ارزش انسان‌دوستانه. امسال آکادمی جایزه‌اش را به آنی ارنو نویسنده ۸۲ ساله فرانسوی داد که هرسال در موسم اهدای جایزه نوبل نامش مطرح می‌شد.

ارنو بعد از آلیس مونرو، سوتلانا الکسیویچ، اولگا توکارچوک و لوییز گلیک پنجمین زنی است که در دو دهه اخیر برنده نوبل ادبی شده است. ارنو به‌خصوص برای نوشتن زندگی‌نامه‌های جمعی شهرت دارد.

اما آنی ارنو کیست؟

آنی ارنو در سال 1940 در خانواده‌ای از طبقه کارگر در نرماندی در شمال فرانسه به دنیا آمده است. پدرش کشاورز سابقی بود که در شهرک محل زندگی‌شان بقالی کوچکی داشت و مادرش هم بار کوچکی را اداره می‌کرد. ارنو اما به دانشگاه رفت و در رشته ادبیات مدرن تحصیل کرد و زندگی تقریبا مرفهی به دور از استانداردهای حداقلی زندگی والدینش به راه انداخت.

مهم‌ترین ویژگی کارهای آنی ارنو اما نوع روایت جمعی آن‌هاست. بسیاری از منتقدین کارهای او را با عنوان اثر خودنگاشت داستانی طبقه‌بندی می‌کنند. او مایه داستانی کارش را از واقعیت و زندگی خود می‌گیرد، اما آن‌چه می‌نویسد دقیقاً اتوبیوگرافی نیست؛ بلکه شرح برشی از زندگی خود «و هم‌نسلانش» است. او تاکید می‌کند آثارش برگرفته از تخیل نیستند، بلکه از تجربه زندگی واقعی او و خاطرات او و اطرافیانش سرچشمه گرفته‌اند. آکادمی نوبل هم در سال‌های اخیر بیش از پیش نسبت به ژانرهای مستند در ادبیات روی خوش نشان داده است.

پیش‌تر پرونده‌ای در معرفی کارهای آنی ارنو برنده نوبل ادبی 2022 در وینش منتشر کرده‌ایم، اگر می‌خواهید ارنو را بیشتر بشناسید، می‌توانید مقاله زیر را برای مطالعه انتخاب کنید:

آنی ارنو کیست؟ رمان‌های آنی ارنو، موضوعات زندگی روزمره‌ی فرانسوی را پوشش می‌دهند. او یکی از تحسین‌شده‌ترین نویسندگان کشورش (فرانسه) به شمار می‌آید. آنی ارنو از نام‌هایی است که هرسال موقع گمانه‌زنی برندگان جایزه نوبل ادبیات نامش مطرح می‌شود. نوشتن برای ارنو ابزاری است برای به تصویر کشیدن تجربه‌های زنانه. گویی تلاش می‌کند به جامعه بقبولاند که نباید حقوق مسلم زن‌ها را نادیده گرفت. او در سال 2019 به گاردین گفته است: «وظیفه‌ی یک رمان‌نویس، گفتن حقیقت است.»

همچنین مقاله‌ای ترجمه کرده‌ایم که معرفی کتاب جای مردان نوشته‌ی آنی ارنو است. مقاله در سال ۲۰۲۰ نوشته شده و پس از این‌که این نویسنده‌ی فرانسوی برنده‌ی جایزه نوبل شد، بازنشر شده است. نویسنده‌ی مقاله ضمن مروری بر محتوای کتاب فوق که اساساً درباره‌ی خانواده‌ی اِرنو و بخصوص پدر او و مناسبات نویسنده با پدرش است، ویژگی‌های خاطره‌نویسی را بررسی می‌کند و از آن چون هنری که لازمه‌اش نوعی بی‌رحمی نسبت به بستگان نزدیک است، یاد می‌کند.

آنی ارنو و هنر بی‌رحم خاطره‌ نویسی این مقاله معرفی کتاب جای مردان نوشته‌ی آنی ارنو است. مقاله در سال ۲۰۲۰ نوشته شده و پس از این‌که این نویسنده‌ی فرانسوی برنده‌ی جایزه نوبل شد، بازنشر شده است. نویسنده‌ی مقاله ضمن مروری بر محتوای کتاب فوق که اساساً درباره‌ی خانواده‌ی اِرنو و بخصوص پدر او و مناسبات نویسنده با پدرش است، ویژگی‌های خاطره‌نویسی را بررسی می‌کند و از آن چون هنری که لازمه‌اش نوعی بی‌رحمی نسبت به بستگان نزدیک است، یاد می‌کند.

جایزه بوکر هم از معتبرترین جوایز دنیای ادبیات است. کسی که برنده بوکر می‌شود، بعد از آن همیشه در معرفی اسمش با عنوان برنده‌ی بوکر از او یاد می‌کنند. جایزه‌ای که از سال 1968 راه‌اندازی شد و تا سال 2013 جایزه بوکر به بهترین رمانی اهدا می‌شد که آن سال در بریتانیا یا کشورهای مشترک‌المنافع (مستعمرات سابق) چاپ شده باشد. از این سال قوانین بوکر عوض شد و پای آمریکایی‌ها هم به آن باز شد.

اما جالب است که در سال‌های اخیر برندگان بوکر آمریکایی‌ها نبوده‌اند. سال 2021 دیمون گالگوت اهل آفریقای جنوبی و سال گذشته یعنی 2022 نویسنده‌ای از سریلانکا برنده جایزه شد.

در فهرست اولیه بوکر از لیلا موتلی 20 ساله تا آلن گارنر 87 ساله به چشم می‌خوردند اما درنهایت این جایزه معتبر کتاب در دنیای انگلیسی‌زبان به شیهان کاروناتیلاکا از کشور سری‌لانکا رسید. برای کتاب «هفت قمر مالی آلمیدا»

«هفت قمر مالی آلمیدا» در جنگ داخلی سریلانکا در سال 1989 می‌گذرد و درباره یک عکاس جنگ مُرده است که می‌خواهد بداند چه کسی او را کشته. سایت نشریه گاردین پیش از برنده شدن او در رقابت برای کسب جایزه بوکر گفتگوی کوتاهی با او ترتیب داده بود که در زیر می‌توانید بخوانید.

شیهان کاروناتیلاکا برنده سریلانکایی بوکر 2022 شیهان کاروناتیلاکا برنده نهایی جایزه بوکر سال 2022 اعلام شد. در فهرست اولیه بوکر از لیلا موتلی 20 ساله تا آلن گارنر 87 ساله به چشم می‌خوردند اما درنهایت این جایزه معتبر کتاب در دنیای انگلیسی‌زبان به نویسنده‌ای از کشور سری‌لانکا رسید. بوکر جایزه‌ای است در دنیای ادبیات انگلیسی‌زبان. هرسال به بهترین آثاری اهدا می‌شود که به زبان انگلیسی خلق شده باشند.

بوکر برای سال‌ها، فقط به رمان‌هایی که به زبان انگلیسی منتشر شده بودند، اهدا می‌شد. اما بنیاد بوکر از سال ۲۰۰۵ میلادی، برنامه‌ی تازه‌ای را آغاز کرد. به این ترتیب، یک جایزه‌ی ۵۰ هزار پوندی دیگر به بهترین رمان ترجمه شده به زبان انگلیسی اختصاص یافت. جایزه‌ی جهانی بوکر در دهه‌ی نخست حیات خود به صورت دو سالانه برگزار می‌شد؛ اما از سال ۲۰۱۵ به بعد، تبدیل به یک جایزه‌ی سالانه شد. 

بوکر بین‌المللی امسال به گیتانجالی شری رمان‌نویس و داستان‌نویس هندیِ ساکن دهلی‌نو رسید. گیتانجالی شری، رمان «مقبره شن» را با الهام از فرهنگ و تجربیات زندگی در کشورش نوشت. داستان از این قرار است که جایی در هند، پیرزنی خود را در یکی از اتاق‌های خانه‌ی پسر بزرگش، باده، زندانی می‌کند. چرا که ظاهراً نتوانسته با مرگ همسرش کنار بیاید. اطرافیان هم هر چه تلاش می‌کنند، به در بسته می‌خورند.

گویی این زن، میل بازگشت به زندگی عادی را در وجود خود کشته است. اما ما و شما خوب می‌دانیم که هیچ سوگی قرار نیست تا ابد ادامه پیدا کند.

گیتانجالی شری نویسنده هندی برنده بوکر بین‌المللی 2022 جایزه بوکر بین‌المللی امسال به گیتانجالی شری رمان‌نویس و داستان‌نویس هندیِ ساکن دهلی‌نو رسید. این نویسنده 64 ساله، تاکنون پنج رمان منتشر کرده و در فهرست نامزدهای جایزه بوکر در کنار جان فوس نروژی، بورا چانگ کره‌ای، الگا توکارچوک لهستانی، میکو کاواکامی ژاپنی و کلودیا پینیرو اسپانیایی قرار داشت. پنج نفر از شش نامزد بوکر بین‌المللی زن بودند. آخرین رمان او «مقبره شن» درباره زن هندی مسنی است که پس از مرگ شوهرش نمی‌تواند به زندگی عادی برگردد. اما وقتی به خانه دختر نویسنده‌اش نقل مکان می‌کند، خیلی چیزها فرق می‌کنند.

جایزه بوکر عربی با این‌که نام دیگری بر خود نهاده و ترجیحاً خود را جایزه جهانی رمان عربی می‌نامد، با الهام از جایزه بوکر پایه‌گذاری شده است. امسال این جایزه محمد النعاس نویسنده 31 ساله لیبیایی را به خاطر رمان «نان روی میز دایی میلاد» (خبز علی طاولة الخال میلاد) برگزیده خود اعلام کرد.

مهم‌ترین جایزه ادبی دنیای فرانسوی‌زبان، گنکور، هم امسال بریژیت ژیرو نویسنده 62 ساله متولد الجزایر را برای رمان «سریع زندگی کن» برگزید. بریژیت ژیرو، سیزدهمین زنی بود که این جایزه را طی تاریخ ۱۲۰ساله این جایزه دریافت کرد.

برندگان جوایز ادبی مهم سال 2022