اجتناب‌ناپذیر یا تجملی؟

آلن دوباتن در کتاب روان‌درمانی چیست؟ بی‌آنکه دشواری توضیح و فهم نظریات روانشناسی را به خود و خواننده تحمیل کند، به توضیح ضرورت روان‌درمانی برای همه‌ی انسان‌ها می‌پردازد. او تصویر روشنی از روان‌درمانی فارغ از بدبینی‌ها و شکاکیت‌ها یا امیدواری‌ها و خیال‌پردازی‌هایی که در باور عمومی شکل گرفته ترسیم می‌کند و چرایی و چگونگی روان‌درمانی را به عنوان یکی از ارزشمندترین ابداعات صد سال گذشته شرح می‌دهد.

به گواه کتاب‌فروش‌ها، روانشناسی از پرمخاطب‌ترین بخش‌های کتاب‌فروشی است. گاهی که بین قفسه‌ها می‌گردم فکر می‌کنم اغلب کتاب‌های روانشناسی که قصد دارند زندگی آدم‌ها را لبریز از خوشی و موفقیت کنند و ناجی زندگی پر از شکست و ملال‌آور مخاطبانشان باشند، بیشتر آسیب‌ رسانند تا نجات دهنده! کتاب‌‎هایی که به دور از عنصر واقعیت، توهم همه‌توانی را در ذهن مخاطبانشان پرورش می‌دهند.

بدون در نظر گرفتن محدودیت‌های زندگی طوری برای موفقیت و شادی روزافزون آدم‌ها نسخه تجویز می‌پیچند که گویا برای گونه‌‌ای از ابَرجانداران نوشته شده‌اند و نه انسان‌ها. خلاصه اینکه در این قفسه‌ها کمتر کتابی را می‌توان پیدا کرد که هم بر واقعیت‌های علمی استوار باشد و هم با زبانی ساده مباحث روانشناسی را برای مخاطبان علاقه‌مند (و نه صرفا متخصص) شرح بدهد.

آلن دو باتن از معدود نویسندگانی است که در نگارش کتاب‌هایش دانش فلسفی و روانشناسی خود را با ادبیات نرم و ساده‌ای درآمیخته به گونه‌ای که گاه متخصصان روانشناسی را نیز سر ذوق می‌آورد. دوباتن دانشجوی سابق دکتری فلسفه است که تحصیلش در هاروارد را به هدف نوشتن کتب فلسفی ساده رها کرده و با فروش دو میلیون نسخه‌ای یکی از کتاب‌های خود به شهرت جهانی دست پیدا کرده است.

موقعیتی که گاهی منتقدانش را به این صرافت می‌اندازد که خیلی هم او را دست بالا نگیرند! (کتابی دیگر را پیش‌تر از او در وینش نقد و معرفی کرده‌ایم که می‌توانید مطلبش را در اینجا بخوانید.)

روان‌درمانی چیست؟ بازتاب‌دهنده‌ی یکی از ایده‌های بنیادی موسسه‌ی مدرسه‌ی زندگی است که معتقد است روان‌درمانی بزرگ‌ترین گامی است که می‌توانیم در جهت خودشناسی برداریم. دوباتن در سال ۲۰۰۸ موسسه‌ی مدرسه‌ی زندگی را بنیان گذاشت تا روش‌هایی برای کشف و فهم خود پیش روی علاقه‌مندان قراردهد. این موسسه هم‌اکنون فعالیت خود را در اقصی نقاط جهان از جمله لندن، آمستردام، سئول و ملبورن در قالب فیلم، کتاب، ارائه‌ی خدمات درمانی و برگزاری کلاس‌های آموزشی ارائه می‌کند.

محمد کریمی، مترجم چند کتابی است که «کتاب‌سرای نیک» در دو سال اخیر از مجموعه کتاب‌های مدرسه‌ی زندگی در ایران منتشرکرده؛ او در کتاب روان‌درمانی چیست؟ همچون دیگر کتاب‌های این مجموعه ترجمه‌ی روانی از متن دوباتن برای خوانندگان ایرانی فراهم کرده است.

کتاب با توضیح آسیب آغازین تمام انسان‌ها آغاز می‌شود، ایده‌ای ناب که از فروید شروع شد و تا به امروز کودکی را به عنوان مهم‌ترین دوره‌ی زندگی انسان‌ها مورد توجه قرار داده است. دوباتن معتقد است سرچشمه‌ی نیاز به روان‌درمانی در گذشته‌های ما جای دارد. جبر تکاملی دوران کودکی گونه‌ی جانوری انسان خردمند را بیش از حد طولانی و آمیخته با ناتوانی رقم زده است.

او دست به مقایسه‌ی کودکی گونه‌های جانوری دیگر با انسان می‌زند، کره اسب‌هایی که نیم ساعت بعد از تولد می‌توانند روی پای خود بایستند را با بچه‌ی آدمیزادی مقایسه می‌کند که نزدیک به دو دهه طول می‌کشد تا تبدیل به یک انسان بزرگسال شود و در طول این دوره تحت فرمان و اراده‌ی نهاد خانواده قرار دارد.

سرپرستان بچه‌ی آدمیزاد که خود درگیر عواطف و هیجانات دیگر روابطشان هستند، بی‌آنکه نیت بدی داشته باشند دنیایی غیرقابل فهم و سرشار از سردرگمی برای کودکشان رقم می‌زنند. بنابراین صرف انسان به دنیا آمدن، آدم‌ها را درگیر رنج‌های اجتناب ناپذیری می‌کند. انسان‌ها در طول تمام عمر، کودکی را مثل تاریخی پر از رنج و سرگشتگی بر دوش می‌کشند و  بدون حل‌وفصل رنج‌های آن نمی‌توانند در بزرگسالی آسوده و کم‌تعارض زندگی کنند.

دوباتن بی‌آنکه اصطلاحات تخصصی را بیان کند و خواننده را درگیر فهم پیچیدگی‌های نظریات روانشناسی کند در این کتاب به یکی از مهم‌ترین چالش‌های درمان یعنی «مقاومت» می‌پردازد، نیرویی که مانع از آن می‌شود که تلخی‌های گذشته را بشکافیم و با آنها روبه‌رو شویم. بنابراین بی‌آنکه به دنبال درمان برویم، اضطراب‌ها و رنج‌هایمان را سرکوب می‌کنیم. دروغ‌گویان ماهر تاریخ زندگی خود هستیم و با تکنیک‌های مختلفی خود را فریب می‌دهیم. به چیزی که علاقه داریم اما نتوانستیم به آن برسیم حمله می‌کنیم.

مدعی هستیم همه‌ی انسان ها بد هستند و همه‌ی کارها آمیخته با مسامحه و اهمال‌کاریست تا دلیل رنج ما مورد توجه و بررسی قرار نگیرد و منجر به شرمساری نشود. درواقع «هزینه بسیار بالایی برای دروغ‌هایمان می‌پردازیم و به‌ خاطر فریب‌هایمان خود را از امکان رشد دور نگه می‌داریم.

بخش‌های زیادی از ذهنمان را کنار می‌گذاریم و در نتیجه فاقد خلاقیت و کج‌خلقی می‌شویم و حالت دفاعی به خود می‌گیریم و دیگرانی که با ما در ارتباط هستند از زودرنجی‌مان، از افسردگی و عبوس‌بودنمان، از سرخوشی مصنوعی یا از دفاعیت به ظاهر عقلانی‌مان رنج می‌کشند.»

دوباتن هیچ اشاره‌ای به روش‌های درمانی متفاوتی که هر درمانگر طبق آن آموزش می‌بیند نمی‌کند، اساساً این کتاب قصد پرداخت تخصصی و جزئی‌نگر به روان‌درمانی را  ندارد، تنها پایه‌های مشترک تمام رویکرد‌های درمانی را شرح می‌دهد تا ضرورت درمان را برای خوانندگان قابل فهم کند.

او توضیح می‌دهد فرآیند تعامل دو انسان در اتاق درمان که به ظاهر کار ساده و کم‌اهمیتی می‌آید، چطور می‌تواند ما را به آرامی به درک چرایی رفتارهایمان و مشکلاتی که در روابطمان با آدم‌های دیگر داریم برساند. او درمانگر را فردی معرفی می‌کند که با ظرایف روان انسا‌ن‌ها آشناست، به دور از قضاوت اخلاقی دنیای درونی آن‌ها را کاوش می‌کند و تحلیلی از سازوکار آن برای حل و فصل رنج‌ها ارائه می‌دهد. درمان برای دوباتن نه یک امکان لوکس و تجملی بلکه ضرورتی برای سلامت روان و آرامش درونی است.

کتاب کم حجم روان‌درمانی چیست؟ خوراک دو سه ساعت مطالعه‌ی علاقه‌مندان به کتاب‌های روانشناسی است اما می‌توان آن را آرام آرام تورق کرد و به مرور خواند تا در هر صفحه مصادیقی از رنج‌هایمان را پیدا کنیم. این کتاب همچنین حاوی مطالعات موردی است، فصل جذابی که تعارضات روانی چند نمونه درمانجو را به صورت مختصر شرح می‌دهد.

باوجود طرفداران پروپاقرصی که دوباتن به واسطه‌ی کتاب‌هایی چون جستارهایی در باب عشق، تسلی‌بخشی‌های فلسفه و پروست چگونه می‌تواند زندگی شما را دگرگون کند در سرتاسر دنیا دارد اما کم نیستند کسانی که او را فیلسوف یا چهره‌ای آکادمیک نمی‌دانند. منتقدان دوباتن معتقدند سادگی قلم دوباتن از نوشته‌هایش کتاب‌هایی سست و کم‌مایه ساخته است. با این وجود به جز دوباتن سخت می‌توان نویسنده‌ی دیگری را نام برد که بی‌آنکه دچار پیچیدگی‌گویی شود و یا مهملات غیر علمی ببافد روانشناسی را برای عامه‌ی مردم ساده و قابل فهم کند.

آلن دوباتن