یکی از بهترین کتاب‌ها برای شناخت طالبان کتاب «افغانستان و پنج سال سلطه‌ی طالبان» است. کتاب حاصل تجربه‌ی محض است و هیچ ادعای آکادمیکی ندارد. وحید مژده نویسنده‌ی کتاب، در دهه‌ی هفتاد و دوران تلسط اول طالبان بر افغانستان کارمند وزارت امور خارجه‌ی افغانستان بوده. کتاب فصل‌های کوتاه کوتاه دارد و شرح وقایع و خاطرات نویسنده از دل طالبان است. مسائلی که پیش می‌آمده و پاسخ‌هایی که سران طالبان در چهارچوب عقیدتی خود به این مسائل می‌دادند. ساختار کتاب بسیار منظم است.

از ظهور طالبان و محیط تربیتی آنان شروع می‌کند، زمینه‌های به قدرت رسیدن طالبان در افغانستان را شرح می‌دهد و به مسائل گوناگون حاکمیت طالبان بر افغانستان می‌پردازد. مطمئنا فصل نابود کردن مجسمه‌ی بودا و کشمکش‌هایی که در داخل وزارت امور خارجه در میان بوده و خودسری طالبان یکی از به‌یادماندنی‌ترین فصل‌های کتاب است. وحید مژده نویسنده‌ی کتاب متولد ۱۳۳۲ در بغلان افغانستان است.

او پس از سقوط حکومت اول طالبان نیز در افغانستان باقی ماند. کتاب دیگر او «روابط افغانستان و ایران در قرن بیستم» است. وحید مژده نهایتا خود یکی از قربانیان تروریسم شد و در سال ۱۳۹۸ در کابل ترور شد.

بخشی از کتاب افغانستان و پنج سال سلطه طالبان

«طالبان برخاسته از مناطق روستایی کشور بودند و در میان مردم روستا نوعی بدبینی نسبت به شهر وجود داشت. بسیاری به این نظر بودند که نظام شهری، موجب رشد بی‌دینی می‌شود که کودتای کمونیستی به این مفکوره قوت بیشتری بخشید. این گروه از مردمان روستایی، به تحصیلکرده‌های مدارس غیردینی با نظری حاکی از سوءظن می‌نگریستند. در روستاهای دورافتاده اثری از مدارس دخترانه موجود نبود.

طالبان با همین ذهنیت به شهر آمدند و در میان آنان کسانی که دید روشن‌تر داشتند نیز تحت تأثیر اکثریت قرار گرفتند. اکثریتی که نمی‌خواستند جذب محیط شهر گردند و ارزش‌های نظام شهری را بپذیرند، سعی کردند تا شهر را به روستا مبدل سازند.» ص ۱۰۹