ریش آبی اثر املی نوتوم، نویسنده‌ی فرانسوی است و ویدا سامعی آن را ترجمه کرده است. انتشارات نشر نو چاپ اول آن را در سال ۱۳۹۵ منتشر کرد و در سال ۱۴۰۲ به چاپ ششم آن رسید. ژانر کتاب را می‌توان در دسته رمان‌های معمایی طبقه‌بندی کرد. کتاب روایتی مدرن از یک افسانه قدیمی به نام ریش آبی است و درباره‌ی رفتار مرموز یک نجیب‌زاده‌ی اسپانیایی است. تمام زنانی که هم‌خانه با او می‌شوند، پس از مدتی به شکل مرموز و عجیبی ناپدید می‌شوند. زن جوانی به نام ساتورنین هم‌خانه‌ی جدید مرد می‌شود و می‌کوشد راز ناپدیدشدن این زنان را کشف کند.

درباره داستان

کتاب روایتی مدرن از یک افسانه‌ی قدیمی به نام ریش آبی است. طبق این افسانه، ریش آبی جادوگری پرقدرت و مردی تنومند است که همواره تلاش می‌کند زنان را تحت‌تأثیر قرار دهد و عشق و توجه آن‌ها را از آن خود کند.

داستان که در شهر پاریس قرن بیستم اتفاق می‌افتد، با درج آگهی وسوسه‌انگیزی برای اجاره‌ی اتاق آغاز می‌شود. به دلیل شرایط مناسب اجاره، ساتورنین دختر ۲۵ساله‌ی بلژیکی، به محل قرار می‌رود. دختر جوان به‌شدت به آن خانه نیاز دارد.

در سالن انتظار پانزده زن شیک‌پوش دیگر داوطلب این آگهی هستند، با این تفاوت که این زنان به این اتاق اجاره‌ای نیاز نداشتند و فقط از روی کنجکاوی آنجا بودند؛ زیرا تمام زنانی که درگذشته اتاق را اجاره کرده بودند، بعد از مدتی به شکل مرموز و عجیبی ناپدید می‌شدند. این اتاق متعلق به نجیب‌زاده‌ی اسپانیایی ۴۴ساله و کاتولیک دوآتیشه، دن المیریو نیبال، بود. صاحبخانه از سادگی و جسارت ساتورنین خوشش می‌آید و اتاق را به او می‌دهد.

در بازدید از خانه، ساتورنین متوجه درب سیاه‌رنگی می‌شود. دن المیریو به ساتورنین اجازه می‌دهد که از تمامی امکانات خانه استفاده کند و هر کسی را که می‌خواهد به خانه دعوت کند و تمامی توجه دن المیریو را نیز داشته باشد؛ تنها خواسته او از ساتورنین این است که هیچ‌گاه به اتاق ممنوعه نزدیک نشود وگرنه مجازات می‌شود. در اولین دیدار، ساتورنین، دن المیریو را مردی با افسردگی عمیق، نگاهی خاموش و صدایی خسته می‌بیند. صاحبخانه هر شب ساتورنین را به شام دعوت می‌کند.

دن المیریو بیست سالی است پایش را از خانه بیرون نگذاشته است و پدر و مادرش را در طی حادثه‌ای ازدست‌داده است. هر شب ساتورنین و دن المیریو درباره‌ی خدا، مسیح، ایمان، گناه، زن، اریستوکراسی اسپانیایی، طلا، عشق، شامپاین و….گفت‌وگو می‌کنند. ساتورنین در دوراهی گیر می‌کند که آیا تلاش کند قاتل بودن دن المیریو و راز مهم آن اتاق را کشف کند یا به‌عنوان یک مستأجر خوب زندگی خودش را بکند. با پیشروی داستان، ساتورنین عمیق‌تر به گذشته صاحبخانه پی می‌برد و رازهای تاریک زندگی او را فاش می‌کند.

زاویه‌ی دید داستان سوم‌شخص است و بخش اعظم داستان گفت‌وگوی بین ساتورنین با دن المیریو است. عنصر کنجکاوی و وسوسه، قدرت و تسلط، عشق و ایمان و پیچیدگی روان‌شناختی صاحبخانه در داستان مشهود است.  

نویسنده با استفاده از مفاهیم و اصطلاحات دینی و فلسفی، جامعه‌شناختی و نیز با کمک از شخصیت‌ها و اتفاقات تاریخی کوشیده است عقیده و طرز تفکر شخصیت‌های اصلی داستان را به شیوه‌ی دلچسبی بیان کند؛ مفاهیمی از قبیل اریستوکرات، شمنیسم، زندگی و خدا، الهه‌ها، سوءظن کارتاژی، کتاب مقدس، رستاخیز، هنر عکاسی، رنگ و…

وقتی درباره‌ی زنانی که در گذشته به طرز مرموزی ناپدید شدند فکر می‌کنیم متوجه ناآگاهی و وابستگی شخصیت این زنان می‌شویم، زنانی که قدرت و شخصیت خود را از مردان می‌گیرند برای نمونه ساتورنین در پاسخ به دن المیریو می‌گوید «زن‌های زیادی را دیده‌ام که تسلیم عادت‌های نفرت‌انگیز مردهای فاسد و هرزه شده‌اند. می‌دانید لاندرو در زندان هزاران نامه عاشقانه از سوی زنان دریافت می‌کرد. بعضی از آنها حتی با این قاتلان ازدواج هم کرده‌اند.

فکر می‌کنم این رفتار، نمود بخش تاریک شخصیت و ذهنیت زنانه است» یا آنقدر دن المیریو از خودش اطمینان دارد که معتقد است همه زن‌ها شیفته‌ی او می‌شوند و برای داشتن نام فامیلی او حاضرند تن به هر کاری بدهند و وارد اتاق ممنوعه شوند، تا جایی‌که خود را مشهورترین مردان مجرد دنیا یا نجیب زاده‌ترین مرد دنیا می‌داند. همچنین عنصر کالایی‌شدن زن نیز در کتاب مشهود است. اینکه هر زنی لایق لباس مخصوص است، زن‌ها همه با هم یک ارکستر هستند… .

برعکس، در داستان شاهد آگاهی و استقلال شخصیت زن در شخصیت ساتورنین نیز هستیم، جایی‌که می‌گوید «ساتورنین برخلاف بسیاری از زنان، برای قدرت‌گرفتن به ازدواج با مردی صاحب‌نام یا به ارث‌بردن ثروتی هنگفت نیازی ندارد؛ قدرت او از سلامت روان، هشیاری و عزت‌نفسش سرچشمه می‌گیرد.» برخی معتقدند اتاق تاریک مربوط به خود زنان است که شخصیت و درون آنهاست که آن‌ها را در موضع قربانی قرار می‌دهد.

کتاب را می‌توان به علاقه‌مندان به داستان‌های معمایی توصیه کرد. کتاب بر اساس سایت گودریز امتیاز ۳.۳ از ۵ را به خود اختصاص داده است و این عدد نشان می‌دهد از نظر مخاطبان خارجی، کتاب تا حدی موردپسند خوانندگان قرار گرفته است.

درباره نویسنده

املی نوتوم متولد بلژیک است، در بروکسل به دنیا آمده است و از بدو تولد با زبان فرانسه آشنا شده است. خودش در مصاحبه‌ای گفته که در ژاپن به دنیا آمده، اما مدارک ثبت تولد او در بلژیک خلاف این را می‌گویند. پدرش از اشراف‌زادگان بلژیکی است و دو سال بعد از تولد املی، او و دیگر اعضای خانواده‌اش را به اوزاکای ژاپن می‌برد. این دوره از زندگی املی جای خود را در شکل‌گیری شخصیت ادبی این نویسنده محکم می‌کند.

بعد از چهار سال اقامت در ناکازاکی، به کشورها و شهرهای دیگر نیز می‌رود. در دانشگاه بروکسل در رشته زبان‌شناسی تاریخی فارغ‌التحصیل می‌شود و از همان زمان شروع به نوشتن می‌کند. در سال ۱۹۹۲ و در ۲۶ سالگی اولین کتاب خود را به چاپ می‌رساند. از آن تاریخ تاکنون تقریباً هر سال یک کتاب به چاپ رسانده است. 

انتشارات البن میشل در فرانسه که یکی از مهم‌ترین ناشران فرانسوی است از سال ۱۹۹۲ تاکنون هر سال و در ماه سپتامبر مصادف با فصل آغاز مدارس و بازگشت به کار، یک کتاب از وی را منتشر کرده است. می‌توان نوتوم را پلیسی‌نویس نامید. در اکثر داستان‌های او عشق سرخورده، خودشیفتگی شخصیت اصلی داستان، و قتل‌های پیچیده از مشخصات داستان‌های او است.

برشی از کتاب

-شما در مورد من اشتباه می‌کنید. حال بدی به من دست می‌دهد وقتی می‌بینم که زن‌ها به‌خاطر شهرت ترسناکی که دارم مرا دوست دارند. می‌توانید این نوع رفتار زنانه را برایم توضیح دهید؟

-بدون شک این رفتار در خیلی از زن‌ها وجود دارد. به نظر من یک نوع خودآزاری است. زن‌های زیادی را دیده‌ام که تسلیم عادت‌های نفرت‌انگیز مردهای فاسد و هرزه شده‌اند. می‌دانید لاندرو در زندان هزاران نامه عاشقانه از سوی زنان دریافت می‌کرد. بعضی از آنها حتی با این قاتلان ازدواج هم کرده‌اند. فکر می‌کنم این رفتار، نمود بخش تاریک شخصیت و ذهنیت زنانه است (ص ۹۴-۹۵).

نویسنده معرفی: مریم اسدی

ریش آبی

نوشته های شما