کتاب راهنمای بازدید از موزه‌ی کمونیسم از سری کتاب‌های تاریخ جهان نشر ماهی است که به‌قلم ‌اسلاونکا دراکولیچ و با ترجمه‌ی بابک واحدی در 176 صفحه و در قالب قصه‌هایی از زبان حیوانات به شرح وقایع دوران کمونیسم و زندگی و زمانه‌ی حاکمان و سردمداران این نظام در کشورهای اروپای شرقی پرداخته است.

درباره‌ی کتاب

ایدئولوژی کمونیسم برآمده از اندیشه‌های کارل مارکس و فردریش انگلس با آرمان‌هایی چون خلق جامعه‌ی بی‌طبقه، رفع انحصار ابزارها و منابع تولید ثروت از ید سرمایه‌داران و نفی دین به عنوان عامل استثمار طبقاتی شکل گرفت و با پیروزی انقلاب اکتبر 1917روسیه به رهبری لنین و نیز پس از پایان جنگ جهانی دوم به شیوه‌ای فراگیر برای حکومت در کشورهای شرق اروپا و شرق آسیا تبدیل شد. کتاب راهنمای بازدید از موزه‌ی کمونیسم نوشته‌ی اسلاونکا دراکولیچ، نویسنده‌ی اهل کرواسی است که در قالب قصه‌هایی از زبان حیوانات به شرح تاریخ کمونیسم و شیوه‌ی حکومت سیاست‌مداران اروپای شرقی می‌پردازد.

در این کتاب پای صحبت‌های حیواناتی چون طوطی، خرس، گربه، موش، زاغ، خوک و یک موش کور می‌نشینیم و آن‌ها در حکم ناظران خاموش اما آگاه تاریخ، آینه‌ای از دوران کمونیسم را پیش چشمانمان می‌گذارند؛ آینه‌ای بی‌زنگار که فرصتی است برای درنگ و تآمل بر آن‌چه در برهه‌ای از تاریخ بر بشر رفته است و چرایی و چگونگی سیطره‌ی اندیشه‌هایی که سرنوشت میلیون‌ها انسان را برای همیشه تغییر داده‌اند. در بخش‌های نخست کتاب و از زبان موشی که در گنجه‌ی یکی از اتاق‌های موزه‌ای در پراگ زندگی می‌کند، چنین می‌خوانیم:

«مرز میان ظالم و مظلوم درواقع از میان تک‌تک انسان‌ها می‌گذرد، چون هرکس به نوبه‌ی خود هم قربانی است و هم حامی نظام.»

«من یاد گرفته‌ام که مهم‌ترین چیز درباره‌ی کمونیسم نکات پنهان آن است و این‌که در این موزه آن مرز ناپیدای بین خیر و شر را، که بر زندگی روزمره سایه انداخته بود، نخواهی یافت.»

«برای این‌که علت شکست کمونیسم را درک کنی، باید بدانی که آن نظام از تآمین نیازهای اولیه‌ی مردم عاجز بود، یا شاید نمی‌توانست به‌قدرکافی تولید کند. چنین رژیمی چه‌قدر می‌تواند دوام بیاورد؟ به‌گمانم یکی از معیارهای بررسی موفقیت یک نظام سیاسی کالاهایی است که در دسترس آدم‌های عادی مملکت است، و البته باید اضافه کنم در دسترس موش‌ها.»

و در جایی دیگر از زبان یک خرس می‌خوانیم:

«واقعیت این است که رهبران سوسیالیست به ما حیوانات هیچ اهمیتی نمی‌دادند. چون به انسان‌ها هم اهمیتی نمی‌دادند. از نظر آن‌ها، ما فرقی با هم نداشتیم.»

در قسمت دیگری از کتاب و از زبان یک طوطی می‌خوانیم:

«وقتی در قفس زندگی می‌کنی، حتی فکر کردن به هرگونه آزادی یک‌جور تناقض است.»

استفاده از حیوانات و به‌کارگیری آن‌ها در جایگاه راوی ضمن ایجاد فضای طنزگونه، نشان از هوشمندی نویسنده دارد. دراکولیچ به‌فراست نام بعضی روشن‌فکران کشورهای اروپای شرقی را برای بعضی از این حیوانات برگزیده؛ مثلاً موشی که در اولین داستان در قامت راهنمای  موزه‌ای در پراگ سخن می‌گوید «بُهومیل» نام دارد؛ شخصیتی هم‌نام بهومیل هرابال، روشن‌فکر و نویسنده‌ای که کتاب معروفش تنهایی پرهیاهو را این‌گونه آغاز می‌کند:

«سی‌وپنج سال است که در کار کاغذ باطله هستم و این قصه‌ی عاشقانه من است. سی‌وپنج سال است که دارم کتاب و کاغذ باطله خمیر می‌کنم و خود را چنان با کلمات عجین کرده‌ام که دیگر به هیئت دانشنامه‌‌هایی درآمده‌ام که طی این سال‌ها سه‌تُنی از آن‌ها را خمیر کرده‌ام. سبویی هستم پر از آب زندگانی و مردگانی، که کافی است کمی به یک سو خم شوم تا از من سیل افکار زیبا جاری شود.»

هم‌چنین در آخرین قصه با عنوان «از گولاگ تا گولاش» خانم‌خوکه، راوی قصه ماگدا نام دارد. شخصیتی که هم‌نام ماگدا سابو، نویسنده‌ی مجار است؛ نویسنده‌ای که به‌واسطه‌ی آثارش از سوی نظام کمونیستی حاکم بر مجارستان دشمن مردم خوانده شد. خانم‌خوکه در جایی از کتاب می‌گوید:

«هر چه بیشتر به دانش و اطلاعات دسترسی داشته باشید، بیش‌تر در مظان اتهام هستید. برای همین است که تماشای برنامه‌های تلویزیونی خارجی یا گوش دادن به اخبار رادیو‌های بیگانه در کشور ما ممنوع است.»

ساختار کتاب

این کتاب در 8 بخش و با روایت از زبان حیوانات، مروری کوتاه بر تاریخ کمونیسم در کشورهای اروپای شرقی هم‌چون لهستان، مجارستان، رومانی، آلبانی و یوگسلاوی و چکسلواکی سابق است و تلاش می‌کند تا با تمسک به قصه و به‌دور از تکلف، در کنار ترجمه‌ای خوش‌خوان و سلیس لذت مطالعه‌ی تاریخ را برای خواننده‌ی کنجکاوی که حوصله‌ی چندانی برای خواندن کتاب‌های قطور و تخصصی تاریخی ندارد فراهم کند.

درباره‌ی نویسنده

اسلاونکا دراکولیچ متولد 4 ژوئیه‌ی سال 1949 در شهر ریْ‌یِکا، سومین شهر پرجمعیت کشور کرواسی است. وی دانش‌آموخته‌ی رشته‌های ادبیات تطبیقی و جامعه‌شناسی است و سابقه‌ی همکاری با مجلات و روزنامه‌های کرواسی را دارد. مقالات و آثار او در بعضی نشریات اروپایی هم‌چون لااستامپا و فرانکفورتر الگماینه زایتونگ به چاپ رسیده است. دراکولیچ در دهه‌ی 90 و بنا به دلایل سیاسی ناگزیر از ترک کشورش و مهاجرت به سوئد شد. او هم‌اکنون در استکلهم و زاگرب زندگی می‌کند. از جمله‌ی دیگر آثار او می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:

دیدار در کافه اروپا، ترجمۀ سحر مرعشی، نشر گمان

کمونیسم رفت ما ماندیم و حتی خندیدیم، ترجمۀ رویا رضوانی، نشر گمان

 آزارشان به مورچه هم نمی‌رسید، ترجمۀ نازیلا محبی، نشر ستاک 

بالکان اکسپرس، ترجمۀ سونا انزابی‌نژاد، نشر گمان

لازم به ذکر است که این کتاب با ترجمه‌ی دیگری از سوی نشر هنوز و با عنوان گشتی در موزه‌ی کمونیسم نیز به چاپ رسیده است.

مخاطبان این کتاب چه کسانی هستند؟

مطالعه‌ی این کتاب به تمام دوست‌داران تاریخ، علی‌الخصوص تاریخ دوره‌ی کمونیسم و نیز کسانی که به داستان‌هایی با درون‌مایه‌ی سیاسی از زبان حیوانات مانند قلعه‌ی حیوانات جورج اورول علاقه‌مندند پیشنهاد می‌شود.

نویسنده معرفی: راضیه بهرامی

معرفی کتاب راهنمای بازدید از موزه‌ی کمونیسم