هفت+یک کتاب مهم تئوری فیلم
تئوری فیلم یا نظریهی سینمایی رشتهای از مطالعات سینمایی است که به بنیادیترین پرسشها دربارهی چیستی سینما میپردازد: سینما چیست؟ آیا هنر است یا صرفاً وسیلهای است برای ثبت واقعیت؟ تصویر فوتوگرافیک چه خودویژگیهایی دارد که آن را از انواع دیگر تصویر مثل نقاشی متمایز میسازد؟ و خیلی سوالات دیگر. در این پرونده روبرت صافاریان منتقد و مترجم سینمایی هشت کتاب مهم در زمینه تئوری فیلم را که به فارسی هم ترجمه شدهاند معرفی میکند
تئوری فیلم یا نظریهی سینمایی رشتهای از مطالعات سینمایی است که به بنیادیترین پرسشها دربارهی چیستی سینما میپردازد: سینما چیست؟ آیا هنر است یا صرفاً وسیلهای است برای ثبت واقعیت؟ تصویر فوتوگرافیک چه خودویژگیهایی دارد که آن را از انواع دیگر تصویر مثل نقاشی متمایز میسازد؟ و خیلی سوالات دیگر. در این پرونده روبرت صافاریان منتقد و مترجم سینمایی هشت کتاب مهم در زمینه تئوری فیلم را که به فارسی هم ترجمه شدهاند معرفی میکند
تئوری فیلم یا نظریهی سینمایی رشتهای از مطالعات سینمایی است که به بنیادیترین پرسشها دربارهی چیستی سینما میپردازد: سینما چیست؟ آیا هنر است یا صرفاً وسیلهای است برای ثبت واقعیت؟ تصویر فوتوگرافیک چه خودویژگیهایی دارد که آن را از انواع دیگر تصویر مثل نقاشی متمایز میسازد؟ آیا سینما هنر مستقلی است یا مجموعهای است از هنرهای دیگر مثل ادبیات، تئاتر و نقاشی؟ با توجه به این که هنرمندان متعددی در تولید یک فیلم نقش دارند، آیا میتوان گفت مولف فیلم چه کسی است، آن طور که دربارهی خالق یک تابلوی نقاشی یا نویسندهی یک رمان میگوییم؟
با توجه به این توضیح کتابهایی که دربارهی یک کارگردان خاص یا یک فیلم خاص نوشته شدهاند به معنای دقیق کلمه کتابهایی در حوزهی تئوری فیلم نیستند. همین طور کتابهایی که فرایند تولید، جنبههای فنی و مهارتهای لازم برای تولید فیلم را شرح میدهند. کتابهای تاریخ سینما هم جزو کتابهای تئوری فیلم به حساب نمیآیند، هرچند نویسندههای آنها قطعاً دربارهی پرسشهای بنیادی بالا دیدگاههای خود را دارند.
تعدادی از کتابهای مهم تئوری سینمایی که به فارسی ترجمه شدهاند از این قرارند:
فیلم به عنوان هنر
رودُلف آرنهایم
ترجمهی فریدون معزی مقدم
انتشارات امیرکبیر
چاپ اول: ۱۳۵۵
عنوان انگلیسی کتاب:
Film as Art by Rudolf Arnheim
رودُلف آرنهایم (۱۹۰۴-۲۰۰۷) روانشناس حوزهی هنرهای دیداری و ویژگیهای دید آدمی است. کتاب فیلم به عنوان هنر او نخستین بار در سال ۱۹۳۲ با عنوان آلمانی Film als Kunst منتشر شد از نمونههای شاخص نگاه فرمالیستی به سینماست. گفتنی است که در سالهای نخستینِ پیدایش سینما، برخیها این نظر را داشتند که سینما اصلاً هنر نیست چرا که دوربین فیلمبرداری عین تصویر واقعیت را به شکل مکانیکی ثبت میکند و به این ترتیب جایی برای خلاقیت انسان باقی نمیگذارد. رودلف آرنهایم در این کتاب با دقت تمام نشان میدهد که چرا تصویر سینمایی عین واقعیت نیست. در نخستین صفحات کتاب او وجوه مختلف تفاوت تصویر سینمایی با واقعیت را چنین فهرست میکند: نشان دادن جسم سهبعدی بر سطح دوبعدی، فقدان رنگ (کتاب در دورهای نوشته شده که سینما سیاهوسفید بود)، محدودیت حوزه دید، فقدان تداوم زمان-مکان، حذف حواس غیردیداری مانند بویایی و چشایی. در این دوره از تاریخِ تئوری فیلم، موضوع اصلی اثبات این گزاره بود که سینما هنر است و تصویر سینمایی ماهیتاً نسخهبرداری عینبهعین از واقعیت نیست.
مفهوم فیلم
سرگئی آیزنشتین
ترجمهی ساسان سپنتا
چاپ اول ۱۳۵۲
انتشارات چاپار
عنوان انگلیسی کتاب:
The Film Sense by Serge Eisenstein Translated into English by Jay Leyda
مجموعهای از نوشتههای سرگئی آیزنشتین فیلمساز و نظریهپرداز مهم سینمای شوروی که توسط جی لیدا یکی از متخصصان این سینما گرد آمدهاند، پرتوی میتابانند بر اندیشهی خلاق و ابتکاری آیزنشتین و همدورهایهایش مانند پودوفکین. آنها بر وجه دیگری از سینما که تا آن دوره از نظر تئوریک کمتر مورد توجه قرار گرفته بود تاکید میکردند و آن اهمیت کنار هم نهادن تصویرها و خلق مفاهیم جدید از این همنشینیهاست. آنها مونتاژ را یک جور گسترش منطق دیالکتیک مارکسیستی به حوزهی سینما میدیدند و در این زمینه نه تنها نظریهپردازی میکردند بلکه در عمل نیز تئوریهایشان را پیاده میکردند. مطالعهی مقالههای آیزنشتین نشان میدهد که بر خلاف این تصویر ساده شده که کمی زمخت مینماید، آنها با دید و ذهنی باز به دستاوردهای سینماگران جاهای دیگر دنیا از جمله گریفیث آمریکایی مینگریستند.
تئوری فیلم: خصوصیت و رشد هنری جدید
بِلا بالاش
ترجمهی کامران ناظرعمو
ناشر: دانشگاه هنر
چاپ اول: ۱۳۷۶
عنوان انگلیسی کتاب:
Theory of Film: Character and Growth of an Art by Béla Balázs
بلا بالاش (۱۸۸۴-۱۹۴۹) نظریهپرداز خلاق و فیلمساز مجارستانی-یهودی است که کتاب مشهور تئوری فیلم او حاوی تعدادی از مهمترین مقالاتش دربارهی ماهیت خلاقهی سینما و خودویژگیهای این مدیوم هنری است. علاوه بر مسائل بالا، او به پرسش مهم دیگری هم میپردازد و آن اینکه آیا سینما زبان جدیدی برای رابطه برقرار کردن آدمها با یکدیگر نیست؟ (ص ۴۵) این دغدغهی سینما به عنوان زبان، موضوعی است که همچنان ذهن نظریهپردازان و حتی عامهی تماشاگران را به خود مشغول داشته است و بعدها توسط نظریهپردازان دیگری به شکل دقیقتری مطرح میشود. اما بالاش مسالهاش این است که پیدایش سینما چه تاثیری بر فرهنگ جوامع بشری گذاشته است. عنوان اصلی کتاب یعنی Filmkultúra به معنی فرهنگ فیلم از اهمیت این موضوع برای او حکایت میکند.
سینما چیست؟ (دو جلد)
آندره بازن (مجموعه مقالههایی به انتخاب و ترجمهی هیو گری به زبان انگلیسی)
ترجمهی محمد شهبا
چاپ اول ۱۳۷۶
انتشارات فارابی
عنوان انگلیسی کتاب:
What Is Cinema? by Andre Bazin Essays selected and Translated by Hugh Gray
اگر نظریهپردازان قبلی در پی این بودند که وجه تفاوت تصویر سینمایی با واقعیت را نشان دهند و از این راه ثابت کنند که سینما امکانات خلاقهی عظیمی دارد، آندره بازن فرانسوی یکی از چهرههای برجستهی جریانی است که اتفاقاً بر واقعگرا بودن تصویر فوتوگرافیک پای میفشردند و خودویژگی سینما و استقلال آن را در همین خودویژگی میجستند. برخی از مقالههای بازن که در این مجموعه گرد آمدهاند دربارهی فیلمهای خاص هستند، اما مقالههایی مثل «تکامل زبان سینما» و «هستیشناسی تصویر فوتوگرافیک» نمونههای کلاسیک زیباییشناسی رئالیستی سینما به شمار میروند.
نشانهها و معنا در سینما
پیتر وولن
ترجمهی عبدالله تربیت و بهمن طاهری
انتشارات سروش
چاپ اول ۱۳۶۳
عنوان انگلیسی کتاب:
Signs and Meaning in the Cinema by Peter Wollen
ناصر زراعتی هم این کتاب را ترجمه کرده است. ترجمهی او توسط نشر تیراژه منتشر شده است.
پیتر وولن نظریهپردازی است که میکوشد نگرهی مولف را با ساختارگرایی ــ مکتب رایج دورهی نگارش کتاب در اواخر دههی شصت و دههی هفتاد سده بیستم میلادی ــ بیامیزد. جنبهی جدلی کتاب نیرومند است و درک بحثهای آن در صورت آشنایی با نظریههای دیگر راحتتر است. سه فصل کتاب به سه نگرهی اصلی نظریهی فیلم یعنی دیدگاههای آیزنشتین، نگرهی مولف و نشانهشناسی سینما میپردازند. وولن ضمن ارائهی شرحی انتقادی از این مکاتب، دیدگاههای خود را تشریح میکند.
نشانهشناسی سینما
کریستین متز
ترجمهی روبرت صافاریان
نشر سینا (حکمت)
۱۳۹۵
عنوان انگلیسی کتاب:
Film Language: A Semiotics of the Cinema
آیا سینما زبان هست یا خیر؟ در باور عامیانه و نوشتارهای ابتدایی دربارهی سینما چه بسا آن را با زبان کلامی مقایسه میکنند، مثلاً نماهای یک فیلم را به کلمات و سکانسها را به جملات تشبیه کنند. کریستین متز در این کتاب با نشان دادن تفاوتهای مهم زبان کلامی با سینما بر این دیدگاههای سادهانگارانه خط بطلان میکشد. در سینما «تجزیهی دوگانه» نداریم، یعنی مجموعه آواهایی که واژگان را بسازند و واژگان حاضرآمادهای که کاربر زبان با استفاده از آنها مقصود خود را به کار میبرد. به عبارت دیگر سینما «فرهنگ لغات» ندارد. اما به هر رو ما از تصویر متحرک برای ارتباط با یکدیگر استفاده میکنیم. در این مفهوم کلی یعنی وسیلهای ارتباطی، سینما زبان هست اما فاقد ویژگیهای بنیادین زبان کلامی است. اما آیا زبان سینما خود قواعد یا گرامر خود را دارد؟ متز معتقد است باید علم نشانهشناسی را بنیاد نهاد که زبانشناسیِ زبان کلامی یکی از زیرمجموعههای آن خواهد بود. پروژهی متز برای تدوین یک علم نشانهشناسی همگانی که نشانهشناسی سینما هم یک از شاخههایش باشد پی گرفته نمیشود، اما جستوجوهای او و تیزبینی و دقتنظرش در طول کتاب در تحلیل پرسشهای موجود و طرح پرسشهای جدید بینظیرند.
سینما ۱ : حرکت-تصویر
ژیل دُلوز
ترجمهی مازیار اسلامی
انتشارات مینوی خرد
چاپ اول ۱۳۹۲
عنوان انگلیسی کتاب:
Cinema 1: The Movement Image by Gilles Deleuze
ژیل دلوز اساساً فیلسوف است، اما کتاب دوجلدیاش دربارهی سینما که جلد اول آن که عنوان فرانسویاش هست Cinéma 1. L’image-mouvement به فارسی ترجمه شده، او را به یکی از شخصیتهای مطرح در زمینهی تئوری فیلم نیز بدل ساخته است. مازیار اسلامی مترجم کتاب در مصاحبه با سایت خبرگزاری کتاب گفته است: «دلوز در کتاب نخست به بررسی سینما تا اواخر جنگ جهانی دوم یعنی سال 1945 و ظهور سینمای نئورئالیسم پرداخته و در کتاب دوم نیز سینمای مدرن و به طور کل سینما را پس از سال 1950 تحلیل میکند.» او در همین مصاحبه توضیح میدهد که دلوز «ثابت میکند سینما خود فُرمی مستقل از اندیشیدن است.» در دهههای اخیر ایدهی سینما به عنوان «شکل مستقلی از اندیشیدن» تحت نام سینما-فلسفه هم مطرح شده است. این نگاه فرق دارد با تفسیر فلسفی فیلمها و یافتن اندیشههای فلسفی در آثار سینمایی.
و
تئوریهای اساسی فیلم
دادلی اندرو
ترجمهی مسعود مدنی
چاپ اول ۱۳۶۵
انتشارات عکس معاصر
عنوان انگلیسی کتاب:
The Major Film Theories by Dudley Andrew
این کتاب راهنمای مفید و مرجع جاافتادهای است برای آشنایی با تاریخچه و مضمون مهمترین نظریههای سینمایی. دادلی اندرو این نظریهها را در سه گروه نظریههای شکلگرا، نظریههای واقعگرا و نظریههای معاصر فرانسوی معرفی کرده است. مطالعهی این کتاب پیش از رفتن به سراغ متنهای اصلی میتواند بسیار مفید باشد.
یک دیدگاه در “هفت+یک کتاب مهم تئوری فیلم”
جالب بود ممنون. همهشون موجود هستن در بازار؟ کاش کتابهای جدید رو هم معرفی کنید.