نسل گمشده: ادبیات عصر جاز آمریکا

نسل گمشده: ادبیات عصر جاز آمریکا

عصر جاز یکی از مهم‌ترین جنبش‌های فرهنگی در تاریخ آمریکاست. این دوره که مصادف بود با دهه‌ی خروشان بیست، دوران ممنوعیت الکل و اعطای حق رای به زنان، دوره‌ای از اصلاحات اجتماعی قابل توجه بود و از جنگ جهانی اول تا سقوط وال استریت در سال 1929 ادامه یافت. برای نسلی که از ویرانی‌های جنگ به خود می‌پیچید، زندگی پس از جنگ، مملو از خوش‌بینی، امید و عزیمت به سوی آینده‌ای بهتر بود. این موج از جوانان که در نهایت به عنوان نسل گمشده شناخته شدند، به شکل‌گیری عصر جاز در آمریکای پس از جنگ در دهه 1920 کمک کردند. تاریخچه‌ی کوتاهی بخوانید از نسل گمشده و نویسندگان و آثارشان که به شکل‌گیری عصر جدیدی در ادبیات آمریکا یاری رساندند.

عصر جاز آمریکا

اگرچه غالبا دوران نسل گمشده را به نام دوران آزادی‌‌بخش موسیقی جاز آمریکا می‌شناسند، اما موسیقی جاز از چندین دهه پیش از آن وجود داشت. سبک سویینگ جاز* در اواخر قرن نوزدهم در شهر نیواورلئانِ لوئیزیانا آغاز شد و ریشه در موسیقی رگتایم و بلوز داشت.

این موسیقی پرشور و ریتمیک از درد و ستم نظام برده‌داری آمریکا برآمده بود. جوامع سیاهپوست آمریکایی آن را در دوران ممنوعیت الکل در اوایل دهه 1920 رواج دادند. این موسیقی در میخانه‌های مخفی محبوب بود و همراه با ظهور رادیو، شورش علیه موسیقی سنتی و مردم‌پسند آن زمان، به سبکی فراگیر تبدیل شد. جاز برای مردم کشوری که از رنج، جنگ و ضایعات ویران شده بود، بیانگر حس آزادی بود و به موسیقی متن فرهنگ لذت‌جوی دهه بیست بدل شد.

نسل گمشده

علیرغم اینکه فرهنگ آن دوره بر پایه موسیقی استوار بود، بسیاری از شخصیت‌های ادبی پرکار نیز به نسل گمشده تعلق داشتند؛ کسانی چون اسکات فیتزجرالد و ارنست همینگوی.

اصطلاح نسل گمشده که به متولدین سال‌های 1883 تا 1900 که در طول جنگ جهانی اول به بلوغ رسیده‌اند، اطلاق می‌شود، اولین‌بار توسط نویسنده آمریکایی گرترود استاین ابداع و در سال 1926 توسط همینگوی در رمان «خورشید همچنان می‌دمد» به کار برده شد. آثار پیشگام مدرنیستی که توسط نویسندگان این دوره خلق شدند، سبک و بینش ادبی کاملا جدیدی را رواج دادند و و از سبک زندگی آسان‌گیر مخصوص آن دوران دفاع می‌کردند.

دهه‌ی پرالتهاب بیست

با دور شدن آمریکا از غم و اندوه پس از جنگ، کشور وارد دوره‌ای از سرمستی و جشن شد. فناوری سریعتر از همیشه در حال توسعه بود و اقتصاد آمریکا به سرعت گسترش ‌یافت. قاچاق غیرقانونیِ مشروبات الکلی موسوم به بوت‌لگینگ* (bootlegging)، به اوج خود رسیده بود و میخانه‌های مخفی بی‌اندازه محبوب بودند. با رشد اقتصادی، مردم ولخرج‌تر و بریز و بپاش‌تر شدند. دورهم‌نوشی‌ و رقص‌هایی مثل رقص چارلستون بسیار رایج بود و با اصلاحیه نوزدهمی که به زنان حق رای اعطا می‌کرد، جوانان آزادی جدیدی پیدا کردند.

فرهنگ جاز باعث ایجاد یک تغییر اجتماعی اساسی شد. مردم از هر نژاد، جنسیت و قشری در بارهای زیرزمینی با هم بُر می‌خوردند. این دهه جای خود را به اشکال جدید ابراز وجود و فرهنگ جوانگرا داد. عصر دختران معروف به فلاپر*، مادی‌گرایی، زیاده‌نوشی و نبوغ هنری بود.

بی‌قیدی اجتماعی جدید در ادبیات این دهه به ثبت رسید. بااینکه اصطلاح «عصر جاز» پیش از نوشته‌های اف. اسکات فیتزجرالد وجود داشت، اما او بود که این تعبیر را با انتشار دومین مجموعه داستان‌ کوتاه خود به نام «قصه‌های عصر جاز» (1922) بر سر زبان‌ها انداخت. فیتزجرالد، یکی از تاثیرگذارترین نویسندگان نسل گمشده بود و آثار چیره‌دستانه‌ی او از جمله رمان معروف «گتسبی بزرگ» (1925) کاملاً روایتگر روح آن دوره هستند.

گرترود استاین و نسل گمشده

پس از جنگ، بسیاری از اعضای نسل گمشده دریافتند که آمریکا دیگر چیزی برای ارائه به آنها ندارد، بنابراین عزم سفر کردند. اروپا هنرمندانی را که از تجارت رو به رشد در آمریکا می‌گریختند فرامی‌خواند، و در پاریس بود که کسانی چون همینگوی و فیتزجرالد برای اولین بار جایگاه خود را به عنوان نویسنده پیدا کردند و با نخبگان ادبی در محافل و کافه‌های پاریس تماس داشتند.

گرترود استاین که اغلب به‌عنوان مادر نویسندگان نسل گمشده شناخته می‌شود، محفل ادبی خود را در پاریس برپا نمود که در آن شاعران، نویسندگان، موسیقی‌دانان و هنرمندان می‌توانستند از راهنمایی و مشورت همتایانشان بهره‌مند شوند. همینطور، «شکسپیر و شرکا»، کتابخانه و کتابفروشی انگلیسی‌زبان امانت‌دهنده‌ی کتاب در پاریس، نیز مامنی برای نویسندگان بود. سیلویا بیچ، ناشر آمریکایی، مغازه را در نوامبر 1919 افتتاح کرد و استاین به عنوان اولین مشترک سالیانه آن خود را به ثبت رساند. نقل است که این مغازه اغلب برای فیتزجرالد و همینگوی همچون اتاق خواب موقتی در میان نویسندگان دیگر بود.

خاطره‌نگاری جعلی استاین با عنوان «زندگینامه آلیس بی توکلاس» (1933)، برخی ملاقاتهای او با نویسندگان نسل گمشده را از دیدگاه شریک زندگی‌اش، آلیس بی. توکلاس، شرح می‌دهد. این کتاب روایتی است از زندگی این زوج در پاریس عصر جاز که چگونگی رابطه‌ی آن‌ها با شخصیت‌های ادبی تأثیرگذار را نشان می‌دهد. استاین و توکلاس روابط دوستانه و ادبی زیادی در پاریس برقرار کردند از کسانی چون سیلویا بیچ و ازرا پاوند گرفته تا تی اس الیوت و کارل ون وکتن، و حتی والدین تعمیدی اولین فرزند همینگوی شدند.

آیا جنگ جهانی اول، نسل گمشده‌ای را پدید آورد؟

باوجوداینکه دوران شکوفایی و امید بود، جنگ تأثیر ماندگاری بر نسل‌های بعدی گذاشته بود. جوانان با زخم‌های جنگ، چه جسمی و چه عاطفی، وارد دهه 1920 می‌شدند. نویسندگان به دنبال گریزگاهی در آثارشان بودند و از تجربیاتشان در رابطه با جنگ، خوانش‌هایی ادبی خلق کردند که به مضمون متداول ادبیات عصر جاز تبدیل شد. «مزد سرباز» (1926) اولین رمان ویلیام فاکنر، واقعیت بسیاری از سربازان بازگشته از جنگ را بازبینی می‌کند. این کتاب کندوکاوی است در زندگی پس از جنگ یک هوانورد به‌شدت مجروح را که پس از بازگشت به خانه، درمی‌یابد که دیگر در شهر کوچکش کارایی ندارد.

«خورشید همچنان می‌دمد» (1926) اولین رمان همینگوی نیز با درون‌مایه‌ای مشابه دیگر آثار پس از جنگ، داستان شخصیت جیک بارنز را روایت می‌کند که زندگی پس از جنگ را پشت سر می‌گذارد. شخصیت اصلی داستان که بر اساس خود همینگوی پرداخته شده، ضمن کار روزنامه‌نگاری در پاریس، زخم‌های جنگ را نیز التیام می‌بخشد. نسخه ابتدایی رمان، برچسب «نسل گمشده»‌ی استاین را رد می‌کند و عنوان می‌کند که آنها «گمشده» نیستند بلکه فقط منکوب جنگ شده‌اند. «خورشید همچنین می‌دمد» با کاوش در مسائل مربوط به اختیارات هنری، جنسیت، عشق و دلهره‌ی بشری، ماهیت این نسل سرگشته را به تصویر می‌کشد.

یک آزادی ادبی نوظهور

گذشته از تردید‌های اگزیستانسیالیستی که بسیاری از نویسندگان نسل گمشده در آثار خود به آن پرداخته‌اند، عصر جاز شاهد تغییر قابل توجهی در حس آزادی هنرمندان بود. نویسندگان شروع کردند به محک زدن حدود و ثقور ادبیات و تجربه مدرنیستی به اوج خود رسید.

یکی از تجربه‌گرا‌ترین نویسندگان این زمان، ای. ای. کامینگز بود که آثارش سرشار از تجربیات جنگی اوست. کامینگز در شرایطی که به عنوان راننده آمبولانس در جنگ خدمت می‌کرد، توسط فرانسوی‌ها به اتهام جاسوسی دستگیر و زندانی شد. این تجربه بعدا به نوشتن تنها رمان او، «اتاق پهناور» (1922) کمک کرد، کتابی که نه تنها تأثیر روانی جنگ را می‌کاود، بلکه سبک شکوفای نوشتار آوانگارد او را نیز نشان می‌دهد.

مجموعه‌های شعری (کامینگز) که پس از آن سروده شدند، شامل «لاله‌ها و دودکش‌ها» (1923)، «شعرهای XLI» (1925)، «وَ» (1926)، و «5 است» (1926) فرم سنتی و قواعد دستور زبان را نادیده می‌گیرند؛ با به‌کارگیری بازآرایی حروف و از خلال شورش بر هنجارهای ادبی مرسوم با تمرکز بر مضامین تابویی چون اروتیسم.

زنان عصر جاز

عصر جاز نه تنها به نسل گمشده آزادی هنری بخشید، بلکه آزادی بیان را نیز به ارمغان آورد. اکنون زنان حق رای داشتند و می‌توانستند آزادانه‌تر خود را بیان کنند. از خلال این آزادی‌های نوظهور، مدل موی کوتاه، پوشیدن لباس‌های تنگ و سیگار کشیدن در مکان‌های عمومی برای زنان رواج یافت – تصویری کلیشه‌ای که نوشته‌های ادبی آن زمان جملگی مملو از آن بود.

رمان طنز «آقایان مو بلوندها را ترجیح می‌دهند» (1925) نوشته‌ی آنیتا لوس، نمونه بارز آن است. کتاب، داستان لورلی لی، یک فلاپر بلوند جوان را روایت می‌کند که به دنبال تیغ زدن و عشق‌های رمانتیک زودگذر در سراسر دنیا است. «آقایان مو بلوندها را ترجیح می‌دهند» که در قالب خاطره‌نگاری لورلی نوشته شده، پر است از متلک‌های معروف آنیتا لوس، و خوانندگان سراسر جهان را از نیویورک و پاریس به لندن و مونیخ می‌برد و در این مسیر نگاهی روشنگرانه به عصر جاز دارد.

رمان دیگری به نام «شراره‌ها» (1925) اثر کارل ون وکتن نیز حس این آزادی نوظهور را در خود دارد. این کتاب با ماجراهای بی‌شرمانه و شخصیت‌های لذت‌جویش شناخته می‌شود و فیتزجرالد یکی از شخصیت‌های اصلی آن به نام کمپاسپ لریلارد را «تجسم نیویورک» می‌داند.

همینطور رمان «گتسبی بزرگ» اثر فیتزجرالد نیز دربرگیرنده‌ی میخوارگی و بریزوبپاشی‌های بی‌اندازه‌ای است که بخش مهم تجربه‌ی عصر جاز برای نسل گمشده بود. داستان گتسبی که در جزیره‌ی لانگ‌آیلند نیویورک می‌گذرد، ترسیم‌گر عاشقانه‌های پریشان، لاابالی‌گری، و مهمانی پر زرق و برق ثروتمندترین افراد سرشناس شهر است.

تأثیرات ممنوعیت و محبوبیت موسیقی جاز همانطور که در اثر وکتن وجود دارد در شاهکار فیتزجرالد نیز قابل رویت است.

میراث نسل گمشده

علی‌رغم اطلاق برچسب «گمشده»، نسل جوانِ عصرِ جاز امیدوار و مصمم بود و حزن و اندوه را به منبع درخشان کار خود تبدیل می‌کرد. ادبیات از میل نویسندگان به واقعیت‌گریزی، چه با سفر به مکان‌هایی چون پاریس و چه به درون آثارشان، بهره‌ی زیادی برد. همچنان که اقتصاد رونق ‌گرفت، مصرف‌گرایی زیاد شد و زنان به‌تدریج استقلال یافتند، هنرمندان اوج هرزگساری دهه‌ی پرهیاهوی بیست را به تصویر کشیدند.

عصر جاز دوره اصلاحات اجتماعی بود که آمریکای پس از جنگ را به شدت دگرگون کرد و گروهی از نویسندگان درخشانی را پدید آورد که شاهکارهای مکتوبشان بنیان ادبیاتی را که اکنون می‌شناسیم شکل داد. نویسندگان نسل گمشده‌ی عصر جاز آمریکا، از گتسبی گرفته تا همینگوی، تحت‌تاثیر درد به‌جامانده از جنگ جهانی اول به سوی خلق آثاری ماندگار سوق داده شدند. آن‌ها آشفتگی آمریکای پس از جنگ را غنیمت شمرده و آن را به دوران شکوفایی فرهنگی بدل کردند؛ دورانی که سرشار از لذت‌جویی‌های فریبنده و پر زرق و برق بود.

*bootlegging به معنای خرید و فروش غیرقانونی الکل است. ریشه‌ی این لغت که ترکیبی است از دو واژه‌ی boot و leg برمی‌گردد به دوران ممنوعیت مشروبات الکلی در آمریکا که قاچاقچیان بطری‌های مشروبات الکلی را در ساق چکمه‌هایشان پنهان می‌کردند. 

*فلاپر (flapper) به نسلی از زنان جوان غربی در دهه بیست میلادی گفته می‌شود که موهایشان را کوتاه می‌کردند، دامن کوتاه می‌پوشیدند، سیگار می‌کشیدند، به موسیقی جاز گوش می‌دادند و مخالف چیزی بودند که در آن زمان به آن رفتار “مورد قبول” گفته می‌شد.

متن اصلی مقاله را در اینجا ببینید.

ادبیات آمریکا