مانگا؛ از سنتی دیرین تا نمادی مدرن
تا به حال اسم مانگا (Manga) به گوشتان خورده است؟ با صنعت پر طرفدار داستانهای مصور (Comic Strip) ژاپنی چقدر آشنا هستید؟ مانگا اصطلاحی است برای معرفی خیل عظیمی از کتابهای کمیک و رمانهای مصوری که در کشور ژاپن تولید و منتشر میشوند. مانگاها از راست به چپ خوانده میشوند، سیاهوسفیدند، ابتدا در قالب مجله منتشر میشوند، از محصولات فرهنگی صادراتی مهم ژاپن هستند… و خیلی چیزهای دیگر که برای دانستنشان میتوانید این مقاله را بخوانید.
تا به حال اسم مانگا (Manga) به گوشتان خورده است؟ با صنعت پر طرفدار داستانهای مصور (Comic Strip) ژاپنی چقدر آشنا هستید؟ مانگا اصطلاحی است برای معرفی خیل عظیمی از کتابهای کمیک و رمانهای مصوری که در کشور ژاپن تولید و منتشر میشوند. مانگاها از راست به چپ خوانده میشوند، سیاهوسفیدند، ابتدا در قالب مجله منتشر میشوند، از محصولات فرهنگی صادراتی مهم ژاپن هستند… و خیلی چیزهای دیگر که برای دانستنشان میتوانید این مقاله را بخوانید.
مانگا چیست؟
مانگا (Manga) اصطلاحی است برای معرفی خیل عظیمی از کتابهای کمیک و رمانهای مصوری که در کشور ژاپن تولید و منتشر میشوند. اصلیترین و مهمترین مولفهی مانگاهای ژاپنی و همزمان، بارزترین تفاوتشان با کمیک استریپهای انگلیسی زبان دنیا شاید این باشد که سیاه و سفید هستند و از راست به چپ خوانده میشوند. عدهای اعتقاد دارند که ریشههای مانگا به طومارهایی از قرن ۱۲ ژاپن بازمیگردد که اتفاقاً آنها نیز از راست به چپ خوانده میشدند.
این گروه از مورخان بر این باورند که مانگای مدرن احتمالاً در ادامهی سنتهای فرهنگی ژاپن تکمیل و به صنعت پردرآمد امروز تبدیل شده است. گروهی دیگر اما معتقدند که صنعت کمیک استریپ در اصل متعلق به کشور آمریکاست و در جریان جنگ اول جهانی به ژاپن وارد شده است. ژاپنیها هم پس از آشنایی با مبانی این هنر، گوی سبقت را از آمریکاییها ربودند و آن را به نماد فرهنگی و هنری کشور خودشان بدل کردند.
به هر روی، از سال ۱۹۶۸ تا به امروز، تعداد زیادی مانگا به صورت هفتگی یا ماهانه در مجلات و نشریات مختلف ژاپن به چاپ میرسند. برخی از آنها مجموعه داستانهای دنبالهدار هستند و برخی دیگر تنها یک داستان مستقل و کوتاه را روایت میکنند. اگر یک تک داستان مانگا به اندازهی کافی در بین مردم به محبوبیت برسد، ناشران آن را به صورت کتاب به چاپ میرسانند. به این کتابها تانکوبون (Tankobon) میگویند.
تانکوبونها تک جلدی هستند اما در بیشتر اوقات مجموعه مانگاها در چندین جلد به چاپ میرسند. خیلی مهم است که بدانید هر مانگا بخشی از چه مجموعهای است و آن مجموعه را به ترتیب انتشار مطالعه کنید. به عنوان نمونه مجموعهای مثل Sailor Moon اثر Naoko Takeuchi، دوازده جلد دارد و مجموعهی مشهور و پرطرفدار Akira Toriyama به نام Dragon Ball چهلودو جلدی است.
آیا انیمه نام دیگر مانگاست؟
در حالت کلی انیمه اصطلاحی است برای معرفی تمام اشکال انیمیشنی که در ژاپن تولید و منتشر میشود. بیشتر مردم انیمه را اقتباسی تلویزیونی از یک مجموعه مانگا میدانند. دلیلش هم این است که در دههی ۹۰ میلادی، انیمههایی مثل Sailor Moon و Dragon Ball که براساس مجموعه مانگاهایی به همین نام ساخته شده بودند، نه فقط در ایالات متحدهی آمریکا، که در تمام جهان پربیننده و پرطرفدار شدند.
اگر یک مانگا بیش از حد مورد توجه خوانندگان قرار بگیرد، احتمالاً به انیمه نیز تبدیل خواهد شد. البته برعکس این قضیه هم صادق است. یعنی گاهی ممکن است انیمه به ایدهی اصلی یک تانکوبون یا حتی مجموعه مانگا بدل شود. به هر حال، مهمترین تفاوتشان در این است که انیمه، انیمیشن است و مانگا یک نسخهی چاپی سیاه و سفید.
از کجا باید شروع کنم؟
اصلیترین نکتهای که باید در اینجا به آن اشاره و با گفتنش تا حدی خیالتان را راحت کنیم این است که صرفنظر از اینکه چه سلیقهای دارید، اطمینان داشته باشید که میتوانید در این جهان پهناور، مانگاهایی مطابق با ذوق و علاقهی خودتان پیدا کنید. از عاشقانههای دبیرستانی تا حماسههای شورانگیز.
مانگاها در درجهی اول نه براساس ژانر، که منطبق با نوع مخاطبشان طبقهبندی میشوند. به عنوان مثال، Cardcapter Sakura در سبک شوجو (Shojo) نوشته شده است. که یعنی مخاطب اصلی این مانگا دختران در ردهی سنی ۱۸-۱۰ سال هستند. از طرف دیگر، اگر شما به دنبال مانگایی میگردید که برای پسران نوجوانِ عاشق خیالپردازی و راز و رمز جذاب باشد، بهتر است در بین شونن مانگاها به جستجوی یک عنوان مناسب بپردازید.
در حالت کلی پنج نوع مانگا وجود دارند:
- شونن مانگا (Shonen Manga) – یا مانگاهای مناسب پسرهای نوجوان
شونن مانگاها اغلب موضوعاتی مثل رفاقتهای دوران نوجوانی، کمدی و اکشن را پوشش میدهند. مخاطبان شونن در ابتدا پسرانی در ردهی سنی ۸ تا ۱۸ ساله بودند. اما به مرور زمان و با افزایش محبوبیت این سبک، دختران همین ردهی سنی و حتی بزرگسالان نیز به شونن خواندن روی آوردند. شونن مانگاها ۴۰ % از کل فروش مجلات مانگا را به خود اختصاص دادهاند. از بین معروفترین شوننها میتوان به کیمیاگر تمام فلزی اشاره کرد. مجموعهی ۲۷ جلدیای که در فاصلهی سالهای ۲۰۰۱ تا ۲۰۱۰ به چاپ رسید و تا امروز دو مجموعهی تلویزیونی موفق از آن اقتباس شده است.
- شوجو مانگا (Shojo Manga) – یا مانگاهای مناسب دختران نوجوان
در سال ۱۹۶۹، گروهی ۲۴ نفره از هنرمندان زن این عرصه برای اولین بار شوجو مانگا را ابداع کردند. این گروه امروزه با اسامیای مثل «۲۴ باشکوه» و «سال ۲۴» به یاد آورده میشود. شوجو که در لغت هم به معنی دختر نوجوان است، بر مانگاهایی اطلاق میشود که مخاطب اصلی آن دختران بین ۱۰ تا ۱۸ ساله باشند. تمرکز این نوع از مانگاها بر روابط عاطفی و احساسی است و صحنههای اکشن کمتر در آن به چشم میخورد. هر چند زمینههای دیگری مثل موضوعات علمی، تخیلی، ورزشی و ترسناک را هم میتوان در شوجو مانگاها پیدا کرد. معروفترینشان: کابوی بیباپ، اثر هاجیمه یاتاته.
- سینن مانگا (Seinen Manga) – یا مانگاهایی برای مردهای بزرگسال
مخاطب سینن مانگاها معمولاً مردهای بین ۱۸ تا ۴۰ ساله هستند. بیشتر تمرکز سینن بر روی داستان است و کمتر میبینید که در آن بر روی صحنههای اکشن مانوری داده شود. به طور کلی میتوان گفت سبک سینن ریشه در رئالیسم و واقعیت دارد. اما چیزی که نباید فراموش کنید این است که قهرمان یا قهرمانان سینن مانگاها (و در ادامه جوسی مانگاها) میتوانند از هر جنسی و در هر سنی باشند. شاید شبح درون پوسته، یکی از معروفترین سیننهایی باشد که تا به امروز به چاپ رسیده است. از روی این مانگا چندین مجموعه انیمه و بازی و حداقل ۵ فیلم سینمایی اقتباس شده است.
- جوسی مانگا (Josei Manga) – یا مانگاهایی برای زنان بزرگسال
جوسِی مانگا یا به طور مختصر، جُسه، به معنی کمیک برای خانمهاست و مخاطبین آنها هم معمولاً بالای ۱۸ سال سن دارند. جسهها داستانهایی در مورد زندگی روزمره، زندگی کارمندی، ازدواج، بچهداری و موضوعاتی از این قبیل را پوشش میدهند. یکی از خواندنیترین مانگاهای جسه، اوساگی دراپ نوشتهی یومی یونیتاست.
- کودومو موکه مانگا (Kodomomuke Manga) – یا مانگای کودک
کودومو موکه نام مانگاها و انیمههایی است که برای کودکان بین ۶ تا ۱۱ ساله تولید میشوند. تاکید داستانهای کودومو موکه (یا به اختصار کودومو) بر خانواده، گروه دوستان، آموزش عادات خوب و مناسب، چگونگی تعامل و رفتار صحیح با مردم و ماندن در مسیر درست زندگی است.
لطفاً فراموش نکنید که هیچ قانونی وجود ندارد تا براساس آن بتوان یک مرد جوان را از خواندن شوجو مانگاها منع کرد، یا برعکس، نمیتوان گفت که یک دختر نوجوان نباید، و نمیتواند از سینن مانگاها لذت ببرد. مانگاها براساس سن و جنسیت طبقهبندی میشوند تا همه بتوانند به راحتی موضوعات مورد علاقهی خود را پیدا کنند و از آن مهمتر، موضوعاتی که برای کودکان مفید و مناسب نیستند راحتتر از دسترسشان دور شوند.
حالا که نکات ابتدایی را در مورد مانگاها دریافتهاید کمی پیشتر خواهیم رفت. در ابتدای مسیر دو راه برای پیدا کردن مانگای مناسب سلیقهتان پیش پای شما خواهد بود. میتوانید با موضوعات مورد علاقهی خودتان مانگا خواندن را آغاز کنید.
مثلاً اگر از طرفداران بازی تاج و تخت هستید خواندن مجموعهی برزرک (Berserk) را به شما توصیه میکنیم. داستان این مجموعه مانگای ۴۰ جلدی در قرون وسطی و یک دنیای خیالی، حول شخصیتی به نام گریفیث، رهبر گروه شاهین، میگذرد.
اگر از طرفداران ورزشهای رزمی و به خصوص بوکس هستید، مجموعهی بیست جلدی فردای جو (Ashita no Joe) بهترین نقطهی شروع برای شماست. فردای جو، روایتگر زندگی بوکسور جوانی به نام جو یابوکی است که در محلات فقیرنشین توکیو زندگی میکند. والیبالدوستها هم میتوانند نگاهی به مجموعهی هایکیو (Haikyu!) بیندازند.
احتمالاً حالا از خودتان میپرسید که پس راه دوم چیست؟ راهی است سادهتر و با درصد خطای کمتر. چرا با خواندن مجموعههای پرطرفدار جهانی شروع نمیکنید؟ احتمالاً شما هم، مثل خیل عظیم هواداران این مجموعهها، از خواندن آنها لذت خواهید برد. خبر خوب اینکه ما پنج مانگای محبوب در بین طرفداران جهانی داستان های مصور را در مقاله پنج مانگای پرفروش تاریخ جهان معرفی و به طور کامل بررسی کردهایم.
مانگاها چه تفاوتهایی با سایر انواع کمیک دارند؟
تا اینجا به دو تفاوت عمدهی مانگاها و کمیک استریپهای انگلیسیزبان اشاره کردهایم. میدانیم که مانگاها برعکس سایر انواع کمیکها بدون استفاده از رنگ طراحی و از راست به چپ خوانده میشوند. نکتهی مهم دیگر این است که مانگاها بازتابدهندهی تاریخ، اعتقادات، فرهنگ و سبک زندگی ژاپنیها هستند. احتمالاً بر این موضوع آگاه هستید که فرهنگ ژاپن تفاوتهای زیادی با سایر فرهنگهای آسیایی دارد و مانگا، دروازهای است به روی درک هر چه بیشتر و بهتر این فرهنگ غنی و قدیمی؛ و شاید حتی انگیزهای است برای سفر به این کشور تاریخی و دیدنی.
با ظهور و گسترش اینترنت، مانگاها هم مثل خیلی از تولیدات دیگر این شانس را یافتند که به صورت آنلاین و در بستر وب، در زمانی کوتاهتر و حوزهای وسیعتر، در اختیار طرفدارانشان قرار بگیرند. به مانگاهایی که به جای نشریات چاپی در وبسایتها منتشر میشوند «وبمانگا» میگویند. خیلی از مجلات پرفروش، در کنار نسخههای چاپی، وبسایتهایی را هم به انتشار مانگاهای جدید اختصاص دادهاند.
موفقیتهای صنعت مانگا در جهان
از آغاز دههی ۱۹۵۰ تا امروز، مانگا بخش مهمی از صنعت چاپ و نشر ژاپن بوده است. در سال ۱۹۹۵ فروش سالانهی کتابها و مجلات مربوط به مانگا به ۱٫۹ بیلیون دلار میرسید. موفقیتهای این صنعت در خارج از ژاپن هم خیرهکننده است. براساس آماری که توسط سازمان تجارت خارجی ژاپن منتشر شده است، تنها در سال ۲۰۰۶ فروش مانگا در کشورهای فرانسه و آلمان به ۲۱۲٫۶ میلیون دلار رسیده است. فرانسه پس از ژاپن، دومین بازار جهانی مانگاست و ۵۰% از بازار فروش اروپایی این صنعت را به خود اختصاص داده است.
نکتهی جالب اینکه در سال ۲۰۱۳ حدود ۴۱ ناشر مانگا در فرانسه وجود داشتند. در چنین بازار داغ پر از رقابتی بود که مانگای ژاپنی با وجود رقبای قدری از بلژیک و سایر کشورهای آسیایی، در صدر فهرستهای نشر و فروش کتابهای مصور قرار میگرفت. در آلمان سال ۲۰۰۷ هم هفتاد درصد از بازار فروش کتابهای مصور در اختیار مانگاهای ژاپنی بود. اما موفقیتهای مانگا در فتح بازارهای کتاب فقط به اروپا و آمریکای شمالی محدود نمیشود.
در سال ۲۰۱۲ ژاپن به عنوان میهمان ویژهی نمایشگاه بینالمللی کتاب دوحه انتخاب شد. در جریان این نمایشگاه ده روزه ۴۲۰۰ مانگا با شخصیتهای مختلف به میهمانان معرفی شدند و از این بین بیش از ۳۵۰۰ عنوان به طور کامل به فروش رسیدند؛ محبوبترین عنوانها هم وان پیس و کارآگاه کونان بودند.
توموشی اوراموتو به عنوان مدیر غرفهی ژاپن در نمایشگاه به خبرنگاران گفته بود عناوینی را برای ارائه به جوانان قطری برگزیده است که قبلاً و در جریان نمایشگاه بینالمللی کتاب دوبی توانسته بودند توجه مخاطبان اماراتی را به خود جلب کنند. با این حال این تیم متوجه شدند که مانگا در قطر، از پیش از برگزاری نمایشگاه هم طرفداران زیادی داشته است. ارزیابی او از مخاطبان خاورمیانهای مانگا هم جالب به نظر میرسد.
به نظر او چون در خاورمیانه مدارس اغلب تکجنسیتی هستند، مانگاهای دبیرستانی در بین جوانان به محبوبیت چندانی دست نیافتهاند. او همچنین اشاره کرده بود که زنان جوان و دختران این منطقه بسیار بیشتر از پسرها در مورد مانگا اطلاعات دارند و از طریق اینترنت جدیدترین مانگاها را دنبال میکنند.
در دوران جدید، مانگاها در کنار برندهای معروف لوازم خانگی و اتومبیلهای ژاپنی به یکی از قدرتمندترین سفیران ژاپن نوین در دنیا تبدیل شدهاند. سبک زندگی و محیطهایی که در مانگاها به تصویر کشیده میشوند باعث جلب توجه جوانان زیادی از سراسر دنیا به فرهنگ مدرن ژاپن شده است.
به هر حال چه اعتقاد داشته باشیم که داستانهای مصور ژاپنی در ادامهی مسیر همسنخان آمریکایی خود توسعه یافتهاند، و چه باور داشته باشیم که با صنعتی برآمده از تاریخ کشوری کهن طرفیم؛ موفقیت جهانی مانگاها تنها یک نکته را به ما اثبات میکند و آن اینکه: ژاپنیها یاد نمیگیرند بلکه از نو میسازند!