برگزاری نمایشگاه کتاب همیشه بحث برانگیز بود. گروهی عقیده داشتند آن‌چه که در تمام این سال‌ها برگزار می‌شود، نامش نمایشگاه نیست، فروشگاه کتاب است و پشت‌بند همین نظر می‌گفتند که چنین اتفاقی در چرخه اقتصاد کتاب درست نیست چون کتابفروش را حذف می‌کند و ناشر را می‌نشاند پشت دخل. اما عده دیگری هم بودند که جور دیگری به ماجرا نگاه می‌کردند، مثلا این‌که این فرصتی برای مطرح شدن و دیده شدن صدها ناشر کوچک و گمنام است و یا این‌که همین ارتباط رودرو با مخاطب فواید بسیاری دارد.

این بحث‌ها و مجادلات هیچوقت به سرانجامی نرسید، اما ماجرای پاندمی باعث شد که در این میان پدیده جدیدی ظهور کند به اسم نمایشگاه آنلاین کتاب. برگزاری یک نمایشگاه آنلاین موضوعی بود که از آغاز امسال -یعنی از اردیبهشت ماه که زمان معمول برگزاری نمایشگاه کتاب بود- صحبتش شد و به دلایل مختلف -احتمالاً یکی هم نامشخص بودن شرایط اپیدمی- به عقب افتاد تا این که سرانجام در بهمن ماه عملی شد.

برای کسانی که با اصل ماجرای نمایشگاه مخالف بودند، نمایشگاه آنلاین هم ماجرایش چندان توفیری نداشت. بخصوص کتابفروشی‌ها که از ناراضیان همیشگی برگزاری نمایشگاه بودند، حالا و در این شرایطی که بروز کرونا مراجعه‌کنندگان را کاهش داده بود، برگزاری این نمایشگاه را لطمه سختی به‌شمار آوردند. تعدادی از ناشران هم که خودشان سایت و امکانات فروش آنلاین داشتند، ترجیح دادند کتاب‌های خودشان را با همان ۲۰درصد تخفیف نمایشگاهی از طریق فروشگاه مجازی خودشان بفروشند.

به نظر می‌آید با همه این حرف‌ها مخاطبان از نمایشگاه کتاب مجازی استقبال بدی نکردند. حتی اگر فقط به این مساله توجه کنیم که بسیاری از کتابخوان‌ها که در شهرهای مختلف ایران هستند و امکان دسترسی به کتاب‌های مختلف یا سفر به تهران برای تهیه کتاب یا حضور در نمایشگاه نداشتند حالا با نمایشگاه آنلاین با هزینه کمتر و شرایط بهتری کتاب‌های مورد نیازشان را تهیه کردند، دلیل این استقبال را متوجه می‌شویم.

از طرف دیگر ناشرانی که امکانات فضای آنلاین را دست‌کم گرفته بودند یا فضای لازم را برای آن آماده نکرده بودند، متوجه شدند که چه بازار مناسبی را دارند از دست می‌دهند. (این‌که این میان ماجرای کتابفروشی‌ها چه می‌شود و اساسا فروشگاه‌های آنلاین کتاب باید باشند یا نباشند یا خود کتابفروشی‌ها هم باید بخشی از سازوکار فروش خود را به این سمت هدایت کنند، بحث جداگانه‌ای است که البته موضوع صحبت ما در این‌جا نیست).

تا همین‌جا به گمانم معلوم شد که برگزاری نمایشگاه کتاب آنلاین فوایدی داشت و قصد بر کتمانش نداریم. اما مساله مهم در این ماجرا نه بی‌فایده بودن برگزاری آن بلکه شیوه برگزاری است. در همین شروع مطلب هم گفتیم که بحث برگزاری نمایشگاه آنلاین از اردیبهشت ماه مطرح شده بود، لاجرم وقتی بعداز ۹ماه موضوع عملی شد، انتظار داشتیم که با یک سازوکار آماده‌ و امکانات مناسب مواجه شویم.

یعنی همان‌قدر که یک نمایشگاه غیرمجازی و فیزیکی احتیاج به زیرساخت‌ها و تمهیداتی دارد، لابد نمایشگاه مجازی هم بی‌نیاز از این ماجرا نیست. با خودمان این‌طور فکر می‌کنیم که وارد فضای مجازی نمایشگاه می‌شویم و امکان دسترسی آسان به هر کتابی را داریم. اما در همین اولین قدم دچار گرفتاری می‌شویم. نام کتاب را وارد می‌کنید و باوجودی‌که می‌دانید قاعدتا کتاب در نمایشگاه عرضه شده، جواب جستجو ناموفق است.

اگر از قبل اطلاعات بیشتری درباره کتاب داشته باشید شاید در قسمت جستجوی پیشرفته بتوانید با وارد کردن مشخصات بیشتری، کتاب را از میان تعدادی کتاب دیگر پیدا کنید وگرنه باید حدس بزنید که کتاب مورد نظر شما با چه املایی یا دقیقاً با چه کیبوردی در سایت نمایشگاه ثبت شده تا بتوانید پیدایش کنید.

در این مرحله چه بسا یک ساعتی در حالت دوگانه شک و یقین باقی بمانید چون نمی‌دانید یافت نشدن کتابی که می‌خواهید آیا به این علت است که ناشرش در نمایشگاه حضور پیدا نکرده یا شما باید جستجو را به شیوه‌های دیگر یا ثبت فرم دیگری از عنوان کتاب انجام بدهید. اگر سرانجام بتوانید از مرحله جستجو بگذرید، حالا باید امیدوار باشید که در مرحله ثبت و سفارش کتاب‌تان، سایت به دلیل کثرت مراجعان ناگهان متوقف نشود. وگرنه ماجرا را باید از سر شروع کنید.

سرانجام وقتی شما از مراحل سخت پیدا کردن و ثبت و سفارش کتاب گذر کردید، حالا باید چشم به راه بمانید تا کتاب موردنظر شما کی به مرحله ارسال می‌رسد.

قبول دارم که یک هفته دیر رسیدن کتاب خریداری شده کسی را نمی‌کشد (گرچه هنوز کتابخوان‌هایی هستند که از لحظه سفارش تا دریافت کتاب مثل مرغ پرکنده بال بال می‌زنند!) اما مساله این نیست که کمی دیر یا زود رسیدن در نهایت چه اهمیتی دارد، بلکه نشان‌دهنده این است که سازوکار مناسبی طراحی نشده و طبق معمول همه‌ی عرصه‌ها در شرایط غافلگیری قرار گرفته‌اند؛ غافلگیری ازهجوم مخاطب، غافلگیری از تعدد سفارش‌ها، غافلگیری از….

درنهایت می‌توان گفت اگر برگزاری نمایشگاه کتاب آنلاین دستاورد مثبتی داشت از آن مخاطبان و ناشران بوده که پذیرای شکل‌های جدید عرضه و دریافت کتاب شده‌اند و طبق معمول کاستی‌ها و ضعف‌ها از آن برگزارکنندگان است، نه از این جهت که اولین تجربه‌ها باید بی عیب و نقص باشند، بلکه بیشتر از این رو که راه اندازی یک سایت فروشگاهی که مخاطب بتواند به آسانی با آن کار کند و پیش‌بینی زیر ساخت‌های لازم، کار دشوار و نشدنی نبود که بتوان آن را به حساب کسب تجربه گذاشت.

#نمایشگاه-کتاب