موفقیت نویسندگان افغان در غربت

افغانستان سال‌هاست که در جنگ و مناقشه به سر می‌برد و با وجود این حالا شاهد موجی از ادبیات مهاجران است که دارند تاثیر مثبتی روی زندگی ادبی داخل کشور می‌گذارند. در کشور همسایه ایران نسلی از پناهندگان افغان که در جمهوری اسلامی به دنیا آمده‌اند، سهم بزرگی در غنای ادبیات معاصر افغان داشته‌اند. این نویسندگان تحت تاثیر شاعران ایرانی مانند فروغ فرخزاد، فریدون مشیری، سهراب سپهری، نادر نادرپور و قیصر امین‌پور رمان نوشته و شعر سروده‌اند.

نویسندگان افغان مانند محمدحسین محمدی، عزیزالله نهفته و خالد نویسا که سال‌ها در ایران و افغانستان زندگی کرده‌اند، گام‌های بلندی در معرفی ادبیات افغان در وطن‌شان و خارج از کشور برداشته‌اند. عزیزالله نهفته، نویسنده‌ و شاعر افغانی که در سوئد زندگی می‌کند، به شرق‌الاوسط گفت که «بدون شک مهاجرت به ادبیات افغانستان کمک کرده است. ادبیات امروز ما کار کسانی است که به ایران و پاکستان مهاجرت کردند یا در کشورهای غربی رحل اقامت افکندند.»

نهفته، نویسنده‌ی نقش‌های خیالی، می‌گوید که ناشران افغان هم از ناشران ایرانی و پاکستانی آموخته‌اند و اضافه می‌کند: «ویراستاری حرفه‌ای بعد از مهاجرات افغان‌ها به ایران، در افغانستان جایی برای خود باز کرد. امروز بهترین ویراستاران ما کسانی هستند که از ایران برگشته‌اند.» منوچهر فرادیس، نویسنده و منتقد ادبی مستقر در کابل معتقد است بیشتر نویسندگان افغان نه توسط سانسور که توسط خودسانسوری از میدان رانده شده‌اند. او می‌گوید:

«به استثنای دهه‌ی ۱۹۸۰، ما هرگز نداشته‌ایم گروه سازمان‌یافته‌ای از نویسندگان افغان که از سوی سانسور مذهبی و برای این که بتوانند آزادانه بنویسند، کشور را ترک کرده باشند.»

فرادیس، نویسنده‌ی سال‌های تنهایی می‌گوید که نویسندگان افغان بیش از همه قربانی خودسانسوری بوده‌اند تا انواع دیگر سانسور.

او بر این باور است که قومیت، دین، پایگاه اجتماعی، زبان، آداب و رسوم و مناسبات جنسی قربانیان اصلی خودسانسوری در افغانستان هستند. به گفته‌ی او افغان‌هایی که در غرب زندگی می‌کنند موفق شده‌اند خود را از خودسانسوری خلاص کنند و توجه‌شان را بر مسائل اجتماعی حساس افغانستان متمرکز کنند.

سه دهه بعد از آغاز جنگ، رمان‌های مهمی مانند بادبادک‌باز خالد حسینی و سنگ صبور عتیق رحیمی، افغانی عارف فرمان و دست شیطان عزیزالله نهفته بر برخی از این موضوع‌های حساس انگشت گذاشتند و دریچه‌ای به سوی فرهنگ و جامعه‌ی افغان به روی خوانندگان غربی گشودند.  

نهفته می‌گوید که توجه خالد حسینی به تبعیض قومی در بادبادک‌باز و توجه عتیق رحیمی به مسائل دینی و جنسیتی ــ هر دو موضوع در فرهنگ افغان تابو هستند ــ در ادبیات افغان سابقه نداشته است.

عارف فرمان که در سوئد زندگی می‌کند می‌گوید که نویسندگان در غربت به همه چیز نگاه بینافرقه‌ای دارند. او می‌گوید: «تا آن جا که به نویسندگان افغان مربوط می‌شود، اندیشیدن به پیشرفت کشورهای دیگر و عقب‌ماندگی افغانستان، آن‌ها را برمی‌انگیزد تا حفره‌هایی را که می‌بینند پُر کنند. آن‌ها برای این که از باقی جهان عقب نمانند کوشش می‌کنند در میان نویسندگان مشهور جای پایی برای خودشان پیدا کنند و این چیز خوبی است.

برای مثال خالد حسینی که اکنون از نویسندگان برجسته‌ی دنیاست، رنج‌های وطنش را طوری توصیف می‌کند که گویی می‌خواهد به جهان بگوید که تا کنون آسیب‌های کشورش را نادیده گرفته است.»

فرمان معتقد است که نویسندگانی مانند عتیق رحیمی در پی این هستند که به دنیا بگویند که نویسندگان افغان وجود دارند. او می‌گوید که افغانستان نویسندگانی جدی به دنیا داده و این گونه راه را برای آینده بهتری هموار کرده است.

فریبرز رمضان‌زاده / جولای ۲۰۱۴ / الشرق‌ الاوسط لندن