سوار بر بلم در جست‌وجوی شادی

گروهی از فعالان حوزه‌ی ادبیات کودک و نوجوان کتابی را که برای همه‌ی گروه‌های سنی مناسب باشد و همه از آن لذت ببرند، در ادبیات کودک می‌گنجانند. هرچند این تعریف کامل و شاید درستی از ادبیات کودک نباشد، اما بعضی از کتاب‌های کودک واقعاً همه‌خوان هستند. یکی از این کتاب‌ها جزیره شادی از ماریت تورن کوئیست با برگردان محمدهادی محمدی است. ماریت در گفت‌وگو با مجله ریدینگ جزیره شادی را آخرین کتاب از سه‌گانه‌ی عشق و فلسفه‌اش می‌داند که بینش شخصی‌اش را در آن نوشته و به تصویر کشیده است.

داستان کوتاهی درباره‌ی عشق در سال ۱۹۹۵ و دخترکی که ناپدید شد در ۲۰۰۹ دیگر اضلاع مثلث عشق و فسلفه‌ی تورن کوئیست را تشکیل می‌دهند، کتاب‌هایی که البته به فارسی ترجمه نشده‌اند. تورن کوئیست که در اصل یک تصویرگر است در جزیره شادی رویایی را نمایش می‌دهد که در نهایت به دنبال آزادی است. در کتاب دختری را می‌بینیم که سوار بر بلمی ساخته شده از چوب و ریسمان در دریا به سمت افق می‌رود؛ اما افق دورتر از آنچه دختر در ذهن داشته است، می‌نماید.

دختر از جزیره‌های بسیاری گذر می‌کند. آدم‌های بسیاری را می‌بیند که با او سخن نمی‌گویند. از جزیره آسایش، تندرستی، اندیشه‌های ژرف، همیشه جشن و نیرومندی عبور می‌کند و آدم‌ها را در حالت‌های مختلفی می‌بیند. اما افق او جای دیگری است. دختر بلم‌سوار درگیر توفانی می‌شود که بلم چوبی و ریسمانی‌اش در هم می‌شکند و در سکوت باز می‌گردد و علامتی را می‌بیند که راه را به او نشان می‌دهد؛ راه رسیدن به جزیره شادی. همه‌ی ما می‌شکنیم. خیلی‌ها باز نمی‌گردند و راه را حتی با نشانه‌ها به خطا می‌روند و جزیره‌ی شادی را گم می‌کنند.

دختر بلم‌سوار دوباره از جزیر‌ه‌هایی گذر می‌کند. جزیره‌ای که همه چیز را در آینه‌ای نشان می‌داد، جزیره‌ای که از بس شلوغ است نمی‌تواند آنجا تاب بیاورد تا اینکه در نهایت می‌رسد به خط افق. جایی که می‌تواند عشق و شادی را در زندگی جست‌وجو کند. جزیره شادی برای دختر جایی است که می‌تواند آن‌جا دست به همه کاری بزند، هر کجا که می‌خواهد برود، هر کجا می‌خواهد بنشیند یا بازی کند…

داستان جزیره شادی انتزاعی است، زمان و مکان مشخصی ندارد و هر خواننده‌ای می‌تواند داستان خودش را از رسیدن به خوشبختی در آن دریافت کند. اما دختر بلم‌سوار کیست و چه ویژگی به‌خصوصی دارد که راه رسیدن به خوشبختی را پیدا می‌کند؟ او با اعتماد به‌نفس راه‌ها را بررسی و جزیره‌ها را بالا و پایین می‌کند. هرچند انتخاب خیلی برای او لازم نیست چرا که او به ندای درونی خودش گوش می‌دهد. به صدایی آشنا، گوش‌نواز و آهنگین.

در حقیقت دختر می‌داند چه کاری می‌خواهد بکند و خودآگاه آزادی فردی را انتخاب می‌کند. جزیره شادی پایان درستی برای سه‌گانه‌ی ماریت تورن کوئیست است. داستان در کنار فلسفی و انتزاعی بودن به شکل عجیبی واقعی است و بار اصلی این فضا را تصویرسازی‌های خیلی خوب کتاب به دوش می‌کشند.

هر کدام از این تصویرسازی‌ها که جداگانه بار معنایی زیادی را به مخاطب منتقل می‌کنند، مثل پوستری هستند که خودشان هزاران حرف برای گفتن دارند. بعضی از تصاویر فضای مرموزی را به تصویر می‌کشد و با تکنیک آبرنگ انتزاعی بودن داستان را دو چندان می‌کند و هرجا به واقعیت بیشتر نزدیک می‌شود رنگ‌ها تیره‌تر است. مردم هم در تصاویر با توجه به جزیره‌ای که در آن هستند، صورت‌های هم‌گون دارند و تعاملی با دختر بلم‌سوار ندارند.

ماریت تورن کوئیست در سال ۲۰۱۸ برای این کتاب برنده‌ی جایزه‌ی بهترین کتاب تصویری بلژیک و هلند شده است. او در سال‌های ۲۰۱۴ و ۲۰۱۶ نامزد جایزه‌‌ی هانس کریستن‌آندرسن از کشور هلند شد و تاکنون ۹ بار به عنوان نامزد جایزه آسترید لیندگرن بوده است. ماریت همچنین یکی از پشتیبان‌های برنامه «بامن بخوان» است.

از کتاب‌هایی که در فارسی از او برگردانده شده است می‌توان به پرنده قرمز، فراتر از یک رویا و پیکو، جادوگر کوچک اشاره کرد. ماریت تورن کوئیست مدیریت هنری پروژه‌ی بین‌فرهنگی تولید کتاب‌های تصویری باکیفیت برای برنامه‌ی با من بخوان را از سال ۱۳۹۴ شروع کرده و کتاب‌هایی مانند هویج پالتو پوش، دیو سیاه و موش سفید و هفت اسب هفت رنگ از تلاش‌های او با تصویرگران ایرانی است.

محمدهادی محمدی هم که برگردان این کتاب را برعهده گرفته است جزو نویسندگان و فعالان بسیار خوب حوزه‌ی ادبیات کودک است. محمدی این کتاب را زیر نظر ماریت تورن کوئیست ترجمه کرده اما عنوان کتاب خیلی دربرگیرنده‌ی آنچه هدف اصلی نویسنده بوده یعنی رسیدن به خوشبختی، نیست. عنوان تحت‌الفظی کتاب هم به زبان سوئدی «جزیره خوشبختی» است و محتوای کتاب هم دختر بلم‌سوار را در جست‌وجوی عشق و خوشبختی ترسیم می‌کند نه شادی صرف. آن‌طور که در زبان فارسی ما بیشتر شادی را جزیی از خوشبختی می‌دانیم ولی برگردان کتاب این مفهوم را در «شادی» خلاصه کرده است.