رقصیدن به ساز سینما

نام فرهاد حسن‌زاده این روزها برای هیچ‌کس غریبه نیست. او در چند سال اخیر موفقیت‌های بسیاری کسب کرده است که نه تنها در سطح ایران، بلکه در سطح جهانی او را به چهره‌ای شناخته شده تبدیل کرده است. 

حسن‌زاده تا کنون چهار بار از طرف نهادهای مختلف به عنوان نامزد جایزه‌ی جهانی آسترید لیندگرن انتخاب شده است و دو بار به فهرست نهایی جایزه‌ی هانس کریستین اندرسن (ملقب به نوبل ادبیات کودک و نوجوان) راه پیدا کرده است. این‌ها افزون بر جوایز بی‌شماری است که او در طی سالیان فعالیتش در سطح ملی در حوزه‌های مختلف داستان کودک و نوجوان، داستان بزرگسال، طنز، روزنامه‌نگاری و شعر کسب کرده است.

آهنگی برای چهارشنبه‌ها تازه‌ترین اثر فرهاد حسن‌زاده برای نوجوانان در بازار کتاب است که بعد از نزدیک بیست سال دوباره منتشر شده است.

این کتاب درباره‌ی یک گروه ساخت فیلم سینمایی است که عازم چم‌سخیل می‌شوند تا برای فیلم جدیدشان که یک فیلم جنگی است، نوجوانی بومی را انتخاب کنند. فرهان که علاقه‌ای به سینما و بازیگری ندارد، به طور ناخواسته انتخاب می‌شود و به اجبار پدرش چند ماه با این گروه فیلمبرداری در شهرهای مختلف همکاری می‌کند.

فرزانه، نامزد کارگردان فیلم، یکی دیگر از شخصیت‌های اصلی این رمان است که نسبت به سایر عوامل فیلم رابطه‌ی بهتری با فرهان دارد. آهنگی برای چهارشنبه‌ها از طرفی داستان فرزانه، برادر رزمنده‌اش و نامزد کارگردانش است و از طرف دیگر داستان فرهان، پدرش که عشق سینما و پول است و خانواده‌ی جنگ‌زده‌اش. در واقع روند داستان نشان می‌دهد که این فیلم چطور بر زندگی هر یک از این افراد تأثیر می‌گذارد.

از ویژگی‌های جالب توجه کتاب چگونگی روایت آن است. برخی فصل‌ها راوی اول شخص دارد و از زبان فرزانه روایت می‌شود. فرزانه‌ای که پس از پایان فیلم به شهرشان برگشته و با مادرش زندگی می‌کند و روزهای پیش از جشنواره‌ی فیلم را می‌گذراند. فصل‌های دیگر راوی سوم شخص دارد و از یک طرف ماجرای روزهای فیلم‌برداری را روایت می‌کند و از طرف دیگر سفر فرهان داخل یک کوپه‌ی قطار که بعدها مشخص می‌شود از نظر زمانی مربوط به چندین ماه پس از فیلم‌برداری است.

بهتر است بگوییم حسن‌زاده در این کتاب نه تنها با راوی داستان بازی کرده است بلکه با جابه‌جایی زمان در این روایت‌ها پیچیدگی کار را بیشتر کرده و آن را از یک داستان ساده‌ی خطی به داستانی نسبتاً پیچیده و جذاب تبدیل کرده است. به کارگیری زبان محاوره برای فصل‌هایی که راوی اول شخص دارند به خواننده‌ی کم سن و سال هم این توان را می‌دهد که تغییر کردن راوی و زمان‌ها را راحت‌تر شناسایی کند.

اگرچه برخی استفاده از زبان محاوره در آثار کودک و نوجوان را مناسب نمی‌دانند و معتقدند این کار به زبان‌آموزی آنان لطمه می‌زند، اما خوشبختانه در این‌جا این اتفاق به کمک خواننده می‌آید و باعث آسان‌فهمی داستان می‌شود.

دومین ویژگی جالب آهنگی برای چهارشنبه‌ها موضوع آن است؛ اگرچه این کتاب در ظاهر به سینما و حواشی آن می‌پردازد، در دل خود مفهوم جنگ ایران و عراق را هم مد نظر قرار داده و به طور غیر مستقیم اطلاعات زیادی درباره‌ی این حادثه به خواننده می‌دهد.

از نقاط قوت آثار حسن‌زاده همین است که معمولاً موضوع جنگ را نه برای به حاشیه بردن داستان اصلی، بلکه برای کمک به آن استفاده می‌کند و این کار را با چنان هنری انجام می‌دهد که داستان به هیچ‌وجه حالت شعاری نمی‌گیرد؛ همین است که باعث می‌شود مخاطب نوجوان امروزی که تجربه و تصوری از جنگ ایران و عراق ندارد، با این آثار به خوبی ارتباط برقرار کند.

به عنوان مثال آهنگی برای چهارشنبه‌ها در زمان جنگ اتفاق می‌افتد و موضوع فیلمی که در حال ساخته شدن است هم مرتبط با جنگ است. فیلم درباره‌ی نوجوانی جنگ‌زده است که دنبال پدر خود می‌گردد و وقتی به خانه بازمی‌گردد همه‌چیز را ویران شده می‌بیند. خواننده هر چه به انتهای داستان نزدیک‌تر می‌شود ارتباط موضوع فیلم با زندگی فرهان را بیشتر درک می‌کند و این ارتباط تأثیر بیشتری بر او می‌گذارد.

ویژگی دیگر این کتاب قابلیت همه‌خوان بودن آن است. اگرچه معمولاً بر روی هر کتاب گروه سنی خاصی درج می‌شود، بسیاری از نویسندگان بر این باورند که کتاب خوب کتابی است که همه‌خوان باشد و هرکس با هر سنی بتواند با آن ارتباط بگیرد. آهنگی برای چهارشنبه‌ها از این نظر کاملاً یک کتاب همه‌خوان است که از طرفی به خاطر وجود فرهان می‌تواند برای نوجوانان جذاب باشد و از طرفی به خاطر وجود فرزانه و درگیری‌های عاطفی‌اش برای جوانان.

حتی شاید موضوع کتاب از نظر زمانی یا شخصیت مادر فرزانه و پدر فرهان باعث شود که بزرگسالان هم ارتباط خوبی با این اثر برقرار کنند.

چیزی که در داستان‌های فرهاد حسن‌زاده، از جمله آهنگی برای چهارشنبه‌ها، نباید نادیده گرفت، ردپای نویسنده است. در این کتاب هم مانند بسیاری از آثار دیگر این نویسنده، لهجه‌ی جنوبی، آثار و علائم بومی و سخنی از آبادان و خرمشهر و جنگ دیده می‌شود. به طوری که حتی با ندیدن اسم نویسنده روی جلد کتاب می‌توانید حدس بزنید این داستان را فرهاد حسن‌زاده نوشته است. شاید بتوان این ویژگی را امضای حسن‌زاده پای آثارش به حساب آورد.

آهنگی برای چهارشنبه‌ها نخستین بار در سال ۱۳۷۷ توسط نشر روزگار منتشر شده بود و این بار با یک بازنویسی جدید، انتشارات پیدایش ان را در سال ۱۳۹۸ منتشر کرد.

پشت جلد کتاب نوشته:

آهنگی برای چهارشنبه‌ها داستان سینما و آدم‌هاست.

آدم‌هایی که خواسته و ناخواسته‌ بازیگر شده‌اند تا داستانی شوند برای روایت،

شعری برای خواندن،

ترانه‌ای برای شنیدن،

یا حتی آهنگی برای…

آهنگی برای چهارشنبه‌ها

رقصیدن به ساز سینما

فرهاد-حسن-زاده