تقویت مدیریت فکر با کلاه گذاشتن سر خویش!

تفکر، سرچشمه اصلی تمامی نیروهای انسانی است؛ اگر آدمی درباره آن‌چه تفکر می‌تواند انجام دهد دیدگاه محدودی داشته باشد، احتمالاً هیچ اتفاقی نمی‌افتد جز این‌که با همین دیدگاه محدود، از خودش راضی شود و تصور کند به نقطه نهایی رسیده است. به عبارتی، هرقدر هم آدمی در تفکر متبحر شود، بازهم باید بخواهد که بهتر و بهتر بیندیشد. معمولاً کسانی که خیلی تفکر خود را قبول دارند، متفکران ضعیفی هستند که فکر می‌کنند تنها هدف تفکر اثبات این نکته به دیگران است که حق با آن‌ها است.

«ادوارد دوبونو» متفکر و نویسنده‌ای است که به‌عنوان پیشگام آموزش تفکر به‌مثابه یک مهارت شناخته می‌شود. کار اصلی دبونو به نوعی پروژه تفکر درباره تفکر است.

البته او این پروژه را به شکلی کاملاً عینی و ملموس پیش می‌برد تا نتایج عملی صریحی از آن به دست آید. او در کتاب شش کلاه تفکر به مخاطبش یاد می‌دهد که چگونه درست‌اندیش، خوش‌فکر و خلاق باشد و اندیشه‌های خود را جامه عمل بپوشاند.

نظریات دبونو درباره تفکر، امروزه به‌وسیله برخی از بزرگ‌ترین شرکت‌ها به‌کاربرده می‌شود؛ شش کلاه تفکر به‌خوبی نشان می‌دهد که چرا این شرکت‌ها کاربرد چنین نظریاتی را در روش‌های مدیریتی خود امری اساسی تلقی می‌کنند. تأثیرگذاری گستره نظریات دبونو تا حد زیادی مرهون روشنی مفاهیم و ارائه روش‌های ساده است؛ روش‌هایی که در عین سادگی قادرند منجر به تقویت کارایی و خلاقیت در افراد عادی شوند.

او در این کتاب تفکر را به شش جنبه یا وجه مشخص تقسیم و آن‌ها را تحت عنوان رنگ‌های شش‌گانه کلاه‌های تفکر مطرح می‌کند: سفید: واقعیت‌ها، ارقام و اطلاعات، قرمز: احساسات و عواطف، سیاه: افکار منطقی منفی، زرد: افکار سازنده مثبت، سبز: خلاقیت و ایده‌های جدید و نهایتاً آبی: کنترل و ایجاد هماهنگی بین مراحل مختلف تفکر در سایر کلاه‌ها.

طبق نظر دوبونو در این کتاب، بر سر گذاشتن یکی از این کلاه‌ها باعث تمرکز بر آن وجه از تفکر می‌شود و عوض کردن کلاه‌ها به روند تفکر تغییر جهت می‌دهد. به نظر او با جداسازی بخش‌های مختلف روند تفکر، امکان بررسی دقیق‌تر هر بخش را یافته، بحث و مقابله بین اجزاء مختلف تفکر با تمرکز بیشتر و بهتر جریان می‌یابد. دبونو با ارائه مثال‌هایی از زندگی روزمره نشان می‌دهد که کاربرد مؤثر کلاه‌های تفکر می‌تواند روند تفکر را با تمرکز بیشتری همراه کند، به تفکر خلاق‌تری منجر شود، باعث ارتقاء سطح ارتباطات انسانی شده و در نتیجه امکان تصمیم‌گیری‌های بهتر را فراهم سازد.

این کتاب که به‌نوعی راهنمای تفکر و اندیشه است، قصد دارد به نحوه مبتکرانه‌ای درست‌اندیشی را با استفاده از تمثیل شش کلاه تفکر از فضای فکری به فضای علمی و کاربردی بیاورد. در این کتاب می‌توان به رابطه بسیار مهم اندیشه و بدن و نقش اندیشه در شیمی بدن و اثرات حرکات و نقش‌ها در اندیشه دست‌یافت.

همچنین کتاب حاضر تلاشی است برای آگاهی‌بخشی در خصوص مدیریت اندیشه و تقویت آن. شش کلاه تفکر آموزه‌های مفیدی برای یافتن الگوهای فکری و درنتیجه الگوهای رفتاری و گفتاری برای برخورد سنجیده با زندگی را مطرح کرده و دور کردن اندیشه‌های بی‌جا، بی‌موقع و نامربوط نسبت به موضوعات مختلف را در دستور کار دارد.

شش کلاه تفکری که دوبونو در این کتاب توصیف می‌کند، باعث می‌شوند تا همان‌طور که رهبر یک ارکستر در گروه خود هماهنگی ایجاد می‌کند، آدمیان اندیشمند هم تفکرات خود را هدایت کنند. دوبونو معتقد است یکی از اساسی‌ترین مشکلاتی که بر سر راه هماهنگ کردن تفکر وجود دارد، اغتشاش در فکر است؛ اغتشاش از نظر او یعنی افراد سعی می‌کنند چند کار را درآن‌واحد با هم انجام دهند؛ در این راستا احساسات، اطلاعات، منطق، امید و خلاقیت همگی در هم می‌آمیزند و این کار مثل بلند کردن چند هندوانه با یک دست است.

آنچه این کتاب مطرح می‌کند ایده‌ای است بسیار ساده که به یک متفکر اجازه می‌دهد تا در هر زمان تنها یک کار را انجام دهد. درنتیجه، او می‌تواند احساسات را از منطق و خلاقیت را از اطلاعات جدا کند و این همان چیزی است که شش کلاه تفکر قصد دارد انجام دهد.

به‌عبارت‌دیگر، هدف از کاربرد شش کلاه تفکر، تسهیل روند تفکر است، به صورتی که متفکر بتواند به‌جای آنکه درآن‌واحد به تمام روش‌های ممکن فکر کند در هر لحظه تنها با یک شیوه مشخص به تفکر بپردازد.

نویسنده این کتاب ادعا نمی‌کند که شش کلاه تفکر تمام انواع و جنبه‌های مختلف تفکر را در برمی‌گیرند، اما معتقد است این شش جنبه تفکر، عمده‌ترین شیوه‌های تفکر را بررسی خواهند کرد. طبق نظر او این کلاه‌ها قواعد مشخصی را برای بازی تفکر وضع می‌کنند، به‌گونه‌ای که هر چه بیشتر از این کلاه‌ها استفاده شود بیشتر جزئی از فرهنگ تفکر خواهند شد.

این کار باعث افزایش قدرت تمرکز در تفکر می‌شود و به‌جای آن‌که وقت زیادی بر سر منازعات و بحث‌های فرعی و حاشیه‌ای هدر رود، همه می‌توانند با نظم و سرعت به موضوع موردنظرشان توجه کرده به اهداف بحث مشترکشان دست یابند.

از نظر دوبونو ارزش کلاه‌های تفکر در این است که آن‌ها نقش شیوه‌های مختلف تفکر را بر عهده دارند و متفکر می‌تواند با استفاده از آن‌ها به‌راحتی به ایفای نقش‌های مختلف بپردازد. او تأکید دارد که استفاده از این روش بسیار آسان است و نیازی نیست که خواننده تمام جزئیات و نکات مطرح‌شده در این کتاب را به خاطر بسپارد؛ نکات اصلی و اساسی هر کلاه را می‌توان به‌سادگی به یاد سپرد و خود این نکات اصلی می‌توانند از نظر معنا و مفهوم وسعت یابند.

او همچنین مدعی است که کاربرد چنین سیستمی کارایی، زیرکی و هوشیاری را که به آن افتخار می‌کنیم، به‌مراتب بیشتر خواهد کرد و کسانی که ذاتاً دارای قریحه و هوش بیشتری هستند از این نظم و ساختار جدید تفکر سود بیشتری خواهند برد.