طهرون که میگن جای قشنگیه…
بخشی از فیلمنامه دختر لر
«دخترِ لُر» نخستین فیلم ناطق به زبان فارسی است. این فیلم را خان بهادر اردشیر ایرانی در سال ۱۳۱۲ با سرمایه شخصی در بمبئی ساخت. فیلم در هنگام نمایش عمومی با نام فیلم «جعفر و گلنار» معروف شد. اکران این فیلم باعث تقویت سینمای نوپای ایران شد. روحانگیز سامینژاد به عنوان اولین هنرپیشه زن سینمای ایران خطر کرده و در این فیلم بازی میکند و مورد توجه قرار میگیرد. مردم بازی او را دوست دارند (با همان لهجه غلیط کرمانی!) اما پس از معروف شدن از سوی جامعه سنتی و مذهبی ایران طرد میشود و سرنوشتی تراژیک پیدا میکند…
دختر لر حالا دیگر به نوعی یکی از نمادهای سینمای ایران محسوب میشود. فیلم داستان گلنار دختر یک بازرگان ثروتمند را روایت میکند که در کودکی توسط راهزنی بنام قلی خان دزدیده شده و حالا مجبور است در قهوهخانهای در لرستان رقاصی کند. گلنار با جوانی بهنام جعفر (با بازی عبدالحسین سپنتا) آشنا میشود که از طرف دولت برای حل مسئلهٔ راهزنان به لرستان فرستاده شده است. جعفر و گلنار بهتدریج به هم علاقهمند شده و تصمیم میگیرند از دست راهزنان فرار کنند.
فیلم زمانی را بهتصویر میکشد که در آن ایران غرق در هرجومرجِ ناشی از جنگ جهانی اول، و بهویژه پس از انقلاب بلشویکی سال ۱۹۱۷ روسیه است. فرار زوج فیلم به هند تصویرگر تجربه مشترک بسیاری از مهاجران به هند در آن زمان است. جالب اینجاست بازگشت آن دو به ایران در پایان فیلم هم به انقراض قاجاریان و تأسیس حکومت پهلوی بهدستِ رضاشاه ارتباط داده شده است. فیلم آشکارا سعی دارد احساسات میهنپرستانه ایرانیان را در آن سالهای پرآشوب تحت تاثیر قرار دهد. عبدالحسین سپنتا، نویسنده فیلمنامه و بازیگر فیلم در مصاحبهای گفته است دیدگاه میهنپرستانه فیلم برای ایجاد حسّ غرور ملی بوده است در ایرانیانی که در هند و ایران زندگی میکردهاند:
«از آنجا که این نخستین فیلم ناطق ایرانی بود که در جهان پخش میشد، احساس کردم که باید تصویر روشنی از ایران ارائه دهد؛ از این رو فیلم تا حدی با تبلیغات حکومتی همسو بود… با این وجود، باید اقرار کرد که فیلم غرور ملی ایرانیان مهاجر را افزایش داد.»
بهرحال، دختر لر در تاریخ سینمای ایران فیلم بسیار مهمی است، به همین دلیل در پرونده «روز ملی سینما» به سراغ فیلمنامه آن رفتیم. شما را دعوت میکنیم در این قسمت از «وینش آوا» بخشهایی از ابتدای داستان که صحنه مشهور اولین برخورد جعفر با گلنار است را با صدای بهناز شیربانی بشنوید. ضمن اینکه موزه سینمای ایران فیلمنامه کامل دختر لر را در کتابی منتشر کرده است که پیشنهاد میکنیم بخوانید. در این کتاب مقالاتی قابل تأمل درباره فیلم و زندگی و آثار پدیدآورندگان آن جمعآوری شده است.
با صدای بهناز شیربانی
