هرکول و طویله اوجیاس

شهر الیس، در آلودگی و فضولات فرورفته‌است. اوجیاس، کدخدای شهر تصمیم می‌گیرد تا از هرکول، قهرمان ملی یونانیان که حالا زیر بار چندین بدهی و در شرف ورشکستگی است، کمک بخواهد تا شهر را از ناپاکی نجات دهد.

نویسنده در هرکول و طویله اوجیاس، با بهره گرفتن از اساطیر و تأثیرپذیری از نمایش‌های سوفوکل، داستانی در وصف تغییرناپذیری جامعه‌ای که پلیدی و حماقت در وجود مردمانش رخنه کرده خلق می‌کند. در این اثر از هرکول که به عنوان موجودی فراانسانی و قدرتمند شناخته می‌شود، تصویر و بعدی جدید با عنوان منجی بشر به نمایش گذاشته می‌شود؛ اما همین منجی در مواجهه با تجّاری که از آلودگی شهر و غرق‌شدن آن در کثیفی سود می‌برند، شکست می‌خورد و شهر را ترک می‌کند.

طنز نبوغ‌آمیز دورنمات، نمایشنامه حاضر را به اثری چندجانبه، تأمل‌برانگیز و جذاب بدل کرده‌است.

درباره نویسنده و مترجم

فریدریش دورنمات، ژانویه سال ۱۹۲۱ در شهر برن سوئیس متولد شد. با ورود به دانشگاه، رشته فلسفه و علوم الهی را برای تحصیل برگزید؛ اما علاقه‌مندی او به تئاتر و نوشتن و همچنین مواجهه با نمایشنامه‌هایی نظیر پوست دندان‌های ما اثر تورنتون وایلدر، نمایشنامه‌نویس بزرگ آمریکایی، سبب گام نهادن او به دنیای درام‌نویسی شد. اولین نمایشنامه‌های او، چون این نوشته شد و مرد نابینا توجه مخاطبین را جلب نکرد، اما با استقبال منتقدان روبه‌رو شد.

قاضی و جلادش، کشمکش بر سر سایه خر، قول، میداس، رومولوس کبیر، هرکول و طویله اوجیاس و نمایشنامه‌های شناخته‌‌شده‌تری چون ازدواج آقای می‌سی‌سی‌پی، ملاقات بانوی سالخورده، فیزیکدان‌ها و بازی استریندبرگ از آثار تحسین‌برانگیز دورنمات هستند. فلسفه، افسانه و کمدی سیاه با آثار وی گره خورده‌اند. نگاه واقع‌بینانه و میانه‌رو او به مسائل گوناگون در میان موقعیت‌های عجیب و بی‌بدیلی که خلق می‌کند، نمایشنامه‌هایش را منحصر به فرد می‌سازد.

شاید بدون کوشش و اهتمام حمید سمندریان، کارگردان و مترجم سرشناس و پدر تئاتر نوین ایران، آثار دورنمات هرگز این‌چنین به مخاطبان ایرانی معرفی نمی‌شدند. سمندریان فارغ از اجرا و کارگردانی آثاری از دورنمات، چون ازدواج آقای می‌سی‌سی‌پی، بازی استریندبرگ و ملاقات بانوی سالخورده، دست‌کم ۱۰ نمایشنامه‌ از آثار این نویسنده سوئیسی را به فارسی برگردانده است.

او (در مقدمه ازدواج آقای می‌سی‌سی‌پی) درباره دورنمات می‌نویسد: «طرح اساسی اغلب آثار فریدریش دورنمات، چیزی جز تراژدی وجود انسانی نیست که به واسطه نحوه ارائه طنزآمیز و نیش‌دارشان، به صورت کمدی تغییر شکل می‌دهد.

نمایشنامه‌های او مملو از بدبینی‌های یک فیلسوف و پر از طعنه‌های سوزاننده و کشنده یک درام‌نویس متفکر است. در شاهکارهای مدرن این هنرمند، جامه بر تن خوش‌باوری‌ها و قوانین خوش ظاهر امور اخلاقی و اجتماعی دریده می‌شود، ماسک از چهره‌ اعتقادات متکی بر اصلاح جوامع بشری کنده می‌شود و بشر با تمام ضعفش، با تمام افکار به ظاهر درخشانش، لخت و بی‌حفاظ در مقابل خود قرار می‌گیرد.»

کتاب دورنمات-سمندریان (بررسی کارنامه حمید سمندریان در معرفی فریدریش دورنمات) با تألیف وحید نظربیگی و زهرا نوربخش (انتشارات روزنه کار)، عقاید دورنمات و سمندریان و اهمیت ترجمه را در شناساندن نویسندگان دیگر کشورها روشن می‌کند.

بخشی از کتاب

اوجیاس: پیش به سوی کثافت. ما پیرو دموکراسی هستیم و در مسیر ورود به تغییرات بزرگی توی سرزمینمون هستیم. این کار مهم و سختیه، این‌قدر مهمه که مجبوریم و باید یه کثافت پاک‌کن عالی‌رتبه استخدام کنیم. کثافت‌ها باید اصولی و ریشه‌ای پاک بشه. ولی نگرانی اینجاست که اون‌وقت آزادی ما به خطر می‌افته. درسته که از شر گند و کثافت راحت می‌شیم، ولی اون‌وقت کسی نمی‌دونه که چه‌جوری از شر کثافت پاک‌کن نجات پیدا کنیم.

تجربه نشون داده که کثافت پاک‌کن همین‌جوری می‌خواد کثافت پاک‌کن بزرگ و عالی‌رتبه باقی بمونه. اون‌وقت با یه فاجعه خیلی عظیم‌تر مواجه می‌شیم. الان هم اگه خودمون بخوایم کثافت‌ها رو پاک کنیم، دیگه وقت نمی‌کنیم به گاوهامون رسیدگی کنیم؛ در نتیجه تولیدات کره و پنیر و لبنیاتمون کم می‌شه و صادراتمون هم کم می‌شه و این ضرر برامون گرون‌تر از پاک‌ کردن هرچی کثافته تموم می‌شه‌.