انقلاب کپرنیکی ویتگنشتاین

وقتی نام ناشر اردک خرگوش باشد و نام کتاب انقلاب کپرنیکی ویتگنشتاین معلوم است که با یک اثر فلسفی طرف هستیم.

ویتگنشتاین فیلسوف نامدار اتریشی به واسطه نظرات فلسفی‌اش بر محور زبان معروف است. درباره ویتگنشتاین و نظریاتش کتاب‌هایی به زبان فارسی ترجمه شده اما کتاب انقلاب کپرنیکی ویتگنشتاین شاید جزو نمونه‌های نادری باشد که به خوانش و جریان تفسیری متفاوت از نظرات او توجه کرده.

در بیان نگاه فلسفی ویتگنشتاین به مقوله زبان همواره تفسیرهایی درباره واقع‌گرایی یا تصورگرایی وجود داشته است. ایلهام دیلمان، نویسنده کتاب ویتگنشتاین از فیلسوفانی است که به طور جدی و دقیق به شرح نظرات ویتگنشتاین درباره این مساله پرداخته. گرچه طبق گفته مترجم کتاب، دیلمان از جمله فیلسوفان بداقبالی بوده که اثرش چندان مورد توجه ویتگنشتاین پژوهان قرار نگرفت اما ارزش کارش همچنان به قوت خود باقی است.

مهدی محمدی، مترجم کتاب برای آشنایی بیشتر با اهمیت کتاب و کار دیلمان، دو مروری را که درباره این کتاب نوشته شده‌ در ابتدای کتاب ترجمه کرده و افزوده تا خواننده پیش از آغاز بیشتر با اهمیت و ویژگی نگاه دیلمان آشنا شود. بعداز آن کتاب با پیشگفتاری به نسبت مفصل از نویسنده ادامه می‌یابد و بالاخره نوبت به فصول اصلی کتاب می‌رسد.

کتاب در ده فصل به شرح و بیان نگاه ویتگنشتاین می‌پردازد، نگاهی که به زعم دیلمان در تلقی از زبان در عین رد واقع‌گرایی به تصورگرایی هم نمی‌انجامد. دیلمان در شرح نظرات ویتگنشتاین به آرا و شرح فیلسوفان دیگر هم توجه می‌کند و به مخالفت با برداشت آنها می‌پردازد.

هر فصل با طرح یک موضوع و ارائه آن در چند بخش و در نهایت جمع‌بندی پایان می‌یابد. عناوین فصل‌ها می‌توانند نشانگر سیری باشند که دیلمان برای آشنایی با مقوله و تفسیر نگاه ویتگنشتاین طراحی کرده:

1. واقع‌گرایی و رد آن: انقلاب کپرنیکی ویتگنشتاین،
2. خطرات رد واقع‌گرایی: تصورگرایی زبانی،
3. ویتگنشتاین و تصورگرایی زبانی، برنارد ویلیامز: ویتگنشتاین و تصورگرایی،
4. برنارد ویلیامز: یک واقع‌گرایی پیچیده،
5. الیزابت آنسکم: آیا ویتگنشتاین یک تصورگرای زبانی بود؟،
6. کورا دایمند: ویتگنشتاین و ذهنیت واقع‌گرایانه در فلسفه،
7. هیلاری پاتنم: واقع‌گرایی متافیزیکی و درونی،
8. هیلاری پاتنم: اخلاق و واقعیت،
9. جمع‌بندی: واقعیت و زیست انسانی.

ترجمه آثار فلسفی دشواری‌هایی از نظر جایگزینی کلمات مناسب برای مفاهیم فلسفی که نشاندهنده مفهوم مورد نظر باشند، دارد. مترجم در ابتدای کتاب با شرح دو واژه ای که برای برگردان کلمات «ایده» و «ایده آلیسم» به کار برده به روشن شدن مفاهیم مطرح شده در کتاب به خواننده کمک می کند.

کتاب انقلاب کپرنیکی ویتگنشتاین شاید برای خواننده‌ ناآشنا به فلسفه یا آرای ویتگنشتاین سخت‌خوان یا پیچیده باشد اما برای علاقمندان به فلسفه و ویتگنشتاین و حتی مباحث زبان و زبان شناسی، خواندنی و جالب توجه خواهد بود.

این کتاب که اولین اثر منتشره توسط انتشارات اردک خرگوش است خبر از حضور ناشری جدی در عرصه فلسفه می‌دهد.

بخشی از کتاب

مدعای کتاب این است که ویتگنشتاین واقع‌گرایی -واقع‌گرایی متافیزیکی- را بدون تن دادن به تصورگرایی زبانی پس زد و کمک شایانی به درک ما از نسبت بین زبان و واقعیت کرد. اما رای او در این باب دست خوش بدفهمی‌هایی بوده و برخی فیلسوفان او را در جبهه‌ی تصورگرایی زبانی دانسته‌اند.

این کتاب در پی تصحیح این بدفهمی است. به همین منظور، شباهت‌ها و تفاوت‌های ویتگنشتاین و کانت بررسی شده است. کانت نیز تجربه‌گرایی را، که شکلی از واقع‌گرایی است از این لحاظ که می‌گوید همه مفاهیم‌مان برگرفته از واقعیتی مستقل، واقعیتی مستقل از تمام مفاهیم‌مان است، رد می‌کرد.

او این رد کردن را با این عبارت مشهور بیان کرده که مفاهیم‌مان نیستند که به صورت اشیا -اشیای محسوس و تجربی- درمی‌آیند بلکه برعکس. ابژه‌های تجربه و معرفت هستند که به صورت مفاهیم ما -صورت حس و مقولات فاهمه- درمی‌آیند. این انقلاب کپرنیکی کانت است که وجه تسمیه آن شباهتش به ادعای کپرنیک است که می‌گفت آنچه هنگام مشاهده طلوع و غروب آفتاب در افق بر حواس ما نمودار می‌شود به علت حرکت ما است، یعنی حرکت زمینی که برروی آن ایستاده‌ایم، و از جایی که ایستاده‎‌ایم است که چنان به نظر می‌رسد.

تفاوت بزرگ ویتگنشتاین و کانت در این است که ویتگنشتاین نقش «فاهمه» را که نزد کانت «فهم‌پذیری» واقعیت در گرو آن است، از ذهن به زبان یا زبان‌های انسانی منتقل کرد. این کار در کانت بر عهده ساختارهای ابدی ذهن شناسا بود که مطلقا تاثیری از جهان انسانی یا «پدیداری» نمی‌پذیرند. در مقابل، در ویتگنشتاین، منطق یا گرامرهای صورت‌های زبان انسانی نسبتی دوسویه با اموری که وارد زیست انسانی می‌شوند دارد.

خرید از  فروشگاه اینترنتی کتاب نهنگ