هنوز سووشون…

هنوز سووشون …

در آبان و آذر 1399 وینش به مناسبت ورود به سده‌ی جدید پویشی را با عنوان «صدسال شمسی، ده داستان فارسی» برگزار کرد. در این پویش از اهالی ادبیات خواسته شد که هریک 10 داستان فارسی را برای بردن به قرن جدید انتخاب کنند. سووشون یکی از ده کتاب برگزیده‌ی این پویش بود.

سووشون از همان ابتدا با استقبال خوانندگان روبه‌رو شد. چاپ‌های چندین‌باره این رمان تا همین امروز هم نشان می‌دهد که هنوز اثری ماندگار است. رمانی که زبان و دنیایش برای خواننده‌ی امروز نامفهوم نیست و حتی ساختن سریالش با حساسیت‌های ویژه روبرو می‌شود. راز ماندگاری این اثر چیست؟ در این پرونده بیشتر با سووشون آشنا می‌شویم. 

سیمین دانشور سووشون را در سال 1348 منتشر کرد، چندماهی بعداز مرگ جلال آل احمد. خیلی‌ها آن را پیشگویی مرگ جلال دانستند و گروهی هم نمونه درخشان یک رمان ایرانی معاصر. درهرحال نام دانشور را به عنوان اولین زن رمان‌نویس ایران ثبت کرد و نشان داد که دانشور مستقل از آل احمد و سبک نوشتاری‌اش، نویسنده‌ای قدر و صاحب قلم است. 

در آغاز خوب است نگاهی داشته باشیم به دلایل ماندگاری این رمان که گیتی صفرزاده در یادداشتی به بررسی این موضوع پرداخته. او در این یادداشت با نگاهی به نظرات گوناگونی که در طی این سال‌ها درباره این رمان داده شده، به دنبال رمز ماندگاری این اثر است.

درباره سووشون چندین نقد مفصل از چهره‌های مطرح ادبی در پنجاه سالی که از زمان انتشارش گذشته، نوشته شده. معروف‌ترین آنها «جدال نقش با نقاش» نوشته هوشنگ گلشیری است که ابتدا به شکل مقاله در چند شماره کتاب نقد آگاه منتشر شد و بعد به صورت مستقل در کتابی به همین نام. از بین نقدهای سووشون برای این پرونده بازنشر نقدی از میهن بهرامی را انتخاب کرده‌ایم.

میهن بهرامی نویسنده و نقاش و منتقد بود. او که خودش اولین رمانش را با نام زنبق ناچین در 17سالگی منتشر کرد، تا سال‌ها داستان‌ها و نقدهایش در نشریات ادبی از فردوسی و نگین و سخن تا نشریات دهه 60-70 منتشر می‌شد. نقد او بر کتاب سووشون را از مقاله «پژوهشی در آثار دانشور» که در نشریه نیمه دیگر در سال 1367 به چاپ رسیده انتخاب کردیم. شماره پاییز این نشریه به همت فرزانه میلانی ویژه سیمین دانشور منتشر شده بود.

میهن بهرامی در مقاله خود ابتدا از آشنایی‌اش با دانشور می‌گوید زیرا «شناخت سیمین دانشور را شناخت علت موفقیت او می‌داند» و بعد از درنگی روی داستان‌های کوتاه او به سراغ سووشون می‌رود. بهرامی شاید بخاطر نقاش بودن، کار دانشور را در سووشون به شگردی در تابلوهای نقاشی تشبیه می‌کند، همچون کارهای رامبراند.

درباره سووشون شخصیت‌های مختلفی نظر داده‌اند. این نظرات یا به صورت مقاله در نشریات مختلف این سال‌ها به چاپ رسیده یا در لابه‌لای گفتگوها منعکس شده است. از هوشنگ گلشیری تا ایران درودی، کمتر کسی را می‌توان یافت که کتاب سووشون را نخوانده باشد. بعضی به تشریح و بررسی این اثر پرداخته‌اند و بعضی از تاثیر خواندن این کتاب گفته‌اند. تعدادی از این نظرات را برای پرونده این شماره انتخاب کرده‌ایم.

همچنین بخشی از گفت‌وگویی با سیمین دانشور در سال 1366 که در آن درباره سووشون گفته را در انتهای این نظرات آورده‌ایم. از نکات جالب این گفت‌وگو توضیح دانشور درباره تلفظ نام کتاب است. سَووشون به فتح سین.

بخش نهایی این پرونده به کتابشناسی آثاری درباره سووشون اختصاص دارد. تعداد آثاری که درباره سیمین دانشور منتشر شده یا به بررسی کلی همه آثار او پرداخته بیش از اینهاست اما در اینجا تلاش کردیم تا کتاب‌های مطرح را که به طور مشخص به بررسی سووشون پرداخته‌اند، گردآوری کنیم.

«سووشون» نام یک مراسم آیینی است در سوگ سیاوش، قهرمان اسطوره‌ای ایران که از دیرباز در برخی از مناطق ایران رایج بوده‌است و قدمتی دیرینه دارد. اما سیاوش که بود؟ و چرا داستانش این چنین در دل مردم باقی ماند؟ مروری داریم به داستان سیاوش که از آن سوگ سیاوش زاده شد و تصاویری که از داستان سیاوش تصویرگری شده است.

ویدئویی هم داریم از منصور ضابطیان روزنامه‌نگار حوزه فرهنگ و ادبیات که در آن توضیح می‌دهد چرا «سووشون» را به عنوان یکی از انتخاب‌های خود از یک قرن ادبیات داستانی ما عنوان کرده است.

سیمین دانشور