مصائب عاشقان دماوند

مصائب عاشقان دماوند

نویسنده: انجمن دوستداران قله دماوند

دماوند سرفرازترین کوه ایران و نیز نامی آشنا در پهنه‌ی کوه‌های آتشفشانی جهان است. بلندایی نجیب در میان سلسله البرز که قرن‌ها و هزاره‌هاست آب و نان مردم این سامان را می‌دهد. یخچال‌هایی طبیعی که به رودهای بسیار در ازای فصل‌های سال آب و زندگی می‌بخشد و این هنگامی شکوه و ارج می‌یابد که ببینیم زاینده‌رود خشک و عقیم، ارومیه و تالاب‌های بسیار این سرزمین را که سرنوشتی غمبار یافته‌اند؛ بیدار شویم و بکوشیم در راه حفاظت از این میراث ارجمند و طبیعی!

دماوند را دوست بداریم که در تاریخ و اسطوره‌ی سرزمین ایران به روشنی می‌درخشد و به مازندران و تهران نیز زندگی می‌بخشد. دیدن این دماوند از هر منظر که باشد شورآفرین و نشاط انگیز است!

از منظر جغرافیایی، زمین‌شناسی یا زمان‌سنجی، به دماوند گاهی حتی سرعت باد از 150 کیلومتر در ساعت عبور می‌کند، در مسیری از غرب و شمال غربی. فشار هوا در قله نصف فشار هوا در سطح دریاست.

سن آتشفشان علاوه بر داشتن ویژگی‌های منحصر به فرد، به حدود 38500 سال می‌رسد. تنوع مراتع زیستی و وجود یخچال‌های متعدد (سیوله، دبیسیل، عروسک‌ها، دره یخار، آبشار یخی، شمال غربی و جنوب شرقی)، چندین مسیر صعود که چهار مسیر آن اصلی به شمار می‌آیند، دهانه‌ی گوگردی و به‌ویژه دشت شقایق و آبگرم معدنی و… از جمله ویژگی‌های منحصر به‌فرد آنست.

اکوسیستم آلپی دماوند بسیار شکننده و آسیب‌پذیر است و بهبودی کمترین سطح آسیب دیده در دماوند در صورت شرایط تنفس آن بسیار طولانی و زمانبر است. جاده‌سازی، معدن کاوی‌ها، ساخت‌وساز، چرای بی‌رویه دام، گردشگری ناپایدار و کوهنوردی بی‌ضابطه (با وجود اماکن پناهگاهی و هتلینگ به‌ویژه در مسیر جنوبی) و در دسترس بودن مسیر جنوبی زمینه را برای حضور به صورت ازدحام، ریخت‌وپاش زباله حتی تا نوک قله، انواع آسیب‌ها را فراهم و شرایط زیستی را بر *فون و فلور تنگ کرده است.

یادآوری می‌شود که دماوند «فقط یک کوه نیست، داستان تاریخ و تمدن و فرهنگ یک کشور و یک ملت است.» با توصیف دماوند و مشکلات آن در سطور بالا، از سال 83 تلاش‌هایی از جانب بخشی از کوه‌نوردان که دغدغه‌ی دماوند را داشتند با ترتیب دادن مراسمی در 13 تیر هر سال در پای قله دماوند و مطالبه‌ی حفاظت و ثبت آن به‌عنوان اثر طبیعی ملی توسط دستگاه‌های مرتبط، مطرح شد و با تکمیل پرونده‌ای خواهان ثبت جهانی قله دماوند در فهرست آثار طبیعی ملی یونسکو شدند.

در 13 تیر ماه سال 1387 دماوند ثبت ملی گردید ولی متأسفانه از آن زمان تاکنون هیچ تلاش جدی از جانب مسئولین و دستگاه‌های مرتبط برای حفاظت، تعیین حدود و حریم قانونی، رفع مصائبی که بیشترین آسیب‌ها را به دماوند می‌زند (نظیر جاده‌سازی، معدن کاوی‌ها، عدم ساماندهی دام و چرا، ویلاسازی‌ها، مسدود نکردن جاده‌های موجود و … ) مشاهده نشد!

تلنگرهایی که از حوالی سال 1389 از ناحیه‌ی دستگاه‌های محلی و استانی جهت تسطیح و تعریض جاده بخصوص در مسیر جنوبی دماوند، به کوه‌نوردان به ویژه کوه‌نوردان مازندرانی زده شد، موجب همفکری آنان و در پی آن تشکیل «انجمن دوستداران دماوند کوه» و ثبت تلاش برای دریافت مجوز و ثبت فعالیت در مرجع آن در استانداری مازندران گردید.

از آن پس پیگیری‌های قانونی و مطالباتی انجمن و به موازات آن برپایی مراسم تیرگان (روز ملی دماوند – 13 تیر ماه هر سال) در پای دماوند و پایتخت کوهنوردی کشور (رینه) به امر حفاظت و تکمیل پرونده ثبت جهانی دماوند کمک می‌کرد.

تمرکز انجمن ابتدا به سمت مسدود کردن معادن پوکه در اطراف کوه دماوند بود که با ثبت اثر طبیعی ملی در سال 87 و با دستور هیأت وزیران و متعاقب آن شورای عالی معادن کشور در سال 93 نامه قطعی و لازم الاجرای مبنی بر بستن معادنی که تا سال 92و 93 فعال بوده‌اند، تعیین تکلیف گردیده بودند. همچنین خواهان عدم صدور مجوز به بهره برداران معادن در هر دامنه دماوند (نقطه صفر ارتفاع) بودند.

انجمن برای رسیدن به این مهم، از طرح شکایت، جمع آوری تومار از اهالی و کوهنوردان، بازدیدهای میدانی از همراهی با نمایندگان دستگاه‌های مرتبط و بهره بردار گرفته تا بازدیدهای شبانه (چون علیرغم هشدار عدم فعالیت و نداشتن مجوز برخی از این معادن پوکه در آن ارتفاع شبانه مشغول برداشت بودند)، نامه نگاری‌های متعدد، پیگیری و مراجعات مکرر به دستگاه های مرتبط و حضور در جلسات متعدد، باوجود تهدیدها و هتاکی‌ها و مشکلاتی که بالتبع در این شرایط به‌وجود می‌آید، روآورد.

مشکلات دماوند منحصر به معدن‌کاوی نبود و نیست، مهمترین معضل دامنه‌های دماوند که مانع اصلی ثبت جهانی آن است، وجود جاده‌های غیرقانونی، غیرمجاز و غیر مواصلاتی و جاده‌سازی است. وجود این جاده‌ها به‌ویژه جاده جنوبی (مسیر جنوبی) و پارکینگ مرتبط، در واقع بیشترین آسیب را به پهنای دماوند از ارتفاع 2200 متر تا نوک قله می‌زند. مسائلی چون دسترسی آسان و سهل الوصول به قله از ابتدای آسفالت، سوار کردن کوه نوردان آماده یا غیر آماده با کوله‌هایشان تا ارتفاع 3050 متری.

گوسفندسرا و حمل کوله‌های کوه‌نوردان و گردشگران تا ارتفاع 4250 متری بارگاه سوم توسط تعداد زیادی از قاطرداران محلی که بیشترین درآمد و منفعت را در بین ذینفعان دماوند می‌برند و طبعاً بیشترین مقاومت و ممانعت را در برابر تلاشگران انجمن دوستداران دماوند کوه و سایر همراهان می‌کنند.

به طوری که حتی برخی از آنان با حضور در شورای محل و ایجاد اختلال و قراردادن خود در پشت تعداد معدود رانندگان محلی که در صورت ساماندهی صعود کوه‌نوردان، به هیچ وجه شرایط معیشت آنان بهم نخواهد خورد بلکه مکان انتقال گردشگران و کوه نوردان بجای پارکینگ سابق تا گوسفندسرا (پادگله شهر رینه) به اول آسفالت (پارکینگ سابق) منتقل می شود و استهلاک ماشین و سوخت مصرفی کمتر از کمترین مزایای این انتقال خواهد بود. طبیعی است که نماینده‌های انجمن در این فرآیند نیز تحت اهانت، هتاکی و برخوردهای فیزیکی قرار گرفتند!

مشکلات دیگر بسیار حائز اهمیت دماوند، بی‌توجهی مسئولین منابع طبیعی استان به امر ساماندهی دام و چرا است که در طول سالیان اخیر هیچ تلاش جدی برای این معضل نداشتند و اگر تلاش اندکی صورت گرفته شد با عدم حمایت قضایی مواجه گشت.

منابع طبیعی به واسطه عدم بودجه و نیروی حفاظتی کافی در نظارت بر مراتع و جنگل، نمی‌تواند به وظایف خود مبنی بر نظارت بر ورود و خروج به موقع دام (ورود 15 خرداد و خروج دام 15 شهریور)، ظرفیت و برد مراتع، تعداد دام مجوز دار، اجاره دادن مراتع به غیر مجوزها که کاریست غیر قانونی، عمل کند و با وجود گزارش‌های مکرر از جانب داوطلبان فعال حوزه محیط‌زیست و کوه نوردان مبنی بر حضور بی‌موقع، کاری صورت نگرفت.

با توجه به ثبت ملی اثر طبیعی ملی دماوند در سال 87 از جانب میراث فرهنگی، هیچ تلاش جدی و چشمگیری از جانب این دستگاه مرتبط و اصلی پرونده ثبت جهانی در یونسکو انجام نگرفت و نماینده انجمن در طی مراجعات مکرر به میراث استان و کشور همواره با جواب‌های مبهم، سر دواندن، احاله به امور محال، نداشتن بودجه، و یا پاسخ‌هایی نظیر «در دستور قرار گرفته است»، «پارسال بررسی کردیم و در دستور قرار گرفته است»، «در حال بررسی است» و نظایر آن مواجه گشت.

در سطح استان نیز نتیجه‌ای چشمگیر حاصل نشد. در سال ۱۳۹۶ با پیگیری در استانداری وقت مازندران و ابتکار محیط زیست استان، کارگروهی تحت عنوان «حفاظت و مدیریت اثر طبیعی – ملی قله دماوند» با حضور نمایندگان بیش از 20 دستگاه مرتبط و سمن‌ها از جمله نماینده انجمن دوستداران

دماوندکوه تشکیل شد و با حمایت معاونت امور عمرانی وقت استانداری و دبیری اداره کل (وقت) محیط زیست استان، نزدیک به 5/1 سال جلساتی متعدد برگزار و با تصویب مصوباتی پیگیر مطالبات شدند.

اگر این جلسات به صورت منظم ادامه می‌یافت و بازدیدهایی نیز صورت می‌گرفت به نتایج جدی می‌رسید که می‌توانست حال و روز دماوند را بهبود بخشد ولی با تغییراتی که در سطح مدیریتی استان صورت گرفت عملاً این جلسات در حد مصوبات و وعده‌ها باقی ماند و تنها با حمایت دبیر کارگروه (اداره کل وقت محیط زیست استان) آخرین معدن پوکه ملک آباد (وابسته به بنیاد مستضعفان) آن هم با تأخیر ۵-۶ ساله مسدود شد و مجوز آن تمدید نگردید.

با تغییرات مدیریتی هیچ مصوبه‌ی کارگروه اجرایی نشد! حتی تشکیل جلسات کارگروه نیز مشمول وعده و وعیده‌ها قرار گرفت. با پیگیری‌های چندین ساله انجمن، حتی قراردادن روز ملی دماوند (13 تیر ماه هر سال) در تقویم رسمی کشور توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی به رغم همراهی کمیته ملی المپیک، فدراسیون کوهنوردی کشور، انجمن کوهنوردان ایران و انجمن دوستداران لاریجان میسر نشد!

باوجود پیگیری‌های انجمن و حضور در جلسات کمیته فنی و نامه نگاری‌های متعدد که در واقع بیش از 10 بار از سوی انجمن صورت گرفت و حتی جلسات حضوری در بالاترین سطح سازمان منابع طبیعی و گرفتن وعده مثبت مبنی بر محدوده تراز ارتفاعی دماوند 2200 متر و همچنین تأیید همین تراز از جانب سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور و استان، تحت تأثیر عدم هماهنگی دو دستگاه تابعه در استان به نتایج قطعی نرسیدیم.

به‌رغم برگزاری مراسم تیرگان (روز ملی دماوند) با حضور فیزیکی بیش از هزاران تن در رینه (پایتخت کوهنوردی ایران) طی 17 سال، عملاً پس از کرونا (که طی دو سال خودمان از اجرای مراسم به صورت حضوری و فیزیکی پرهیز کردیم) با ممانعت جدی از برگزاری مراسم روبه‌رو هستیم و آن را به شکل محدود و خارج از مازندران و به صورت آنلاین برگزار می‌کنیم!

گویا ناکامیها و مصائب دماوند نباید با توجه به شرایط حاضر پایان یابد! در این میان علاقمندان به محیط زیست و دماوند می توانند در برگزاری مراسم تیرگان (روزملی دماوند)، از تدارکات و آماده‌سازی در شهر رینه تا تامین جاومکان هنرمندان، تهیه وتوزیع پوستر، طراحی، تامین وتدارک مالی و جمع آوری کمک‌ها و حداقل تامین مکان برای دست اندرکاران برنامه و ده‌ها مورددیگر که در این مقال ومجال نمیگنجد، یاور ما باشند.

*فون و فلور یعنی تنوع زیستی جانوری و گیاهی، تار و پودی ناگسستنی با توسعه پایدار دارند.

دماوند