«مردانگی» در آخرین شمارهی زنان امروز
چهلمین شماره (تابستان و پاییز ۹۹) از مجله زنان امروز اختصاص دارد به موضوع «مردانگی». برای مجلهای که در حوزه زنان فعالیت میکند، مردانگی موضوعی است درخور پژوهش. مردانگی سالهاست حوزه مطالعاتی مستقلی در مطالعات جنسیتی به شمار میرود و «فمینیسم مادامی که نحوه برساخت هویت مردانه را درک نکند فقط توانسته است بخشی از مناسبات جنسیتی در جوامع را توضیح دهد.»
چهلمین شماره (تابستان و پاییز ۹۹) از مجله زنان امروز اختصاص دارد به موضوع «مردانگی». برای مجلهای که در حوزه زنان فعالیت میکند، مردانگی موضوعی است درخور پژوهش. مردانگی سالهاست حوزه مطالعاتی مستقلی در مطالعات جنسیتی به شمار میرود و «فمینیسم مادامی که نحوه برساخت هویت مردانه را درک نکند فقط توانسته است بخشی از مناسبات جنسیتی در جوامع را توضیح دهد.»
شماره ویژه مردانگی مجله زنان امروز، به موضوع تمرکز مجله از چهار جنبه جامعه، تاریخ، هنر و ادبیات پرداخته شده است. مقالات جمعآوری شده از نویسندگان مطرحی مثل نغمه ثمینی، فاطمه صادقی و سایرین در این چهار بخش تفکیک موضوعی شدهاند.
جامعه
مقولات مردانگی و زنانگی همبسته و خویشاوندند. تاریخچه مردانگیپژوهی در گفتگویی با مصطفی عابدینیفرد مورد بررسی قرار گرفته است. محور پرسشهای نشریه از این محقق آکادمیک، تاریخچه پژوهش بر روی مردانگی، پیوندها و گسستهایش با فمینیسم، مضرات نظام مردسالار برای مردان و نیل به دموکراسی جنسیتی از طریق تغییر در مردانگی غالب یا هژمونیک است. عابدینی فرد پیش از این یک ویژهنامه با همین موضوع در نشریه ایراننامگ سرپرستی کرده و کتابی هم با محوریت بازنمود مردانگیهای ایرانی در ادبیات مدرن، سینما و فرهنگ عامه در ایران در دست تهیه دارد.
شهرام خسروی با رویکردی پسااستعماری درباره تجربه مردانگی ایرانی در مهاجرت نوشته است. بنا به نوشتهی او، در تخیلات استعماری مرد سیاه به ابژه جنسی تقلیل داده میشود، مرد آسیای شرقی با ناتوانی جنسی و مردخاورمیانهای با «مردانگی بدوی» تصویر میشوند و هر مهاجر ایرانی در غربت با این تصویر روبرو و در کشاکش است. خسروی معتقد است نگاه تبعیضآمیز جامعه غرب مرد ایرانی را به عنوان دیگری مخرب همانطور به حاشیه میبرد که نگاه مردسالارانه جامعه ایرانی زن را.
هانیه بختیاری مقالهای با عنوان «مرئیسازی مردانگی در دستور کار فمینیسم» نوشته است و محمدحسین محمدی در نوشتهای شخصی از تجربه خود در یک گروه دوستانهی البته به شدت مردانه گفته. گروهی که به مرور و با گذر زمان باید با اعضایی کنار بیاید که میتوانند و میخواهند دوستان مونث داشته باشند یا اعضایی که به مفهوم سنتی از کلمهی مردانگی قابل تطبیق نیستند. روایتی از یک تجربه شخصی.
تاریخ
سربازی، مواجهه با مفهوم مردانگی اروپایی، خواجگی و افسران ارتشی نمودهایی از کشاکش جامعه ایرانی و تاریخشان با موضوع مردانگی هستند.
سرباز بودن قدمتی به سابقه تاریخ ایران دارد. اما تا انتهای حکومت قاجارها، سربازی و ارتش به معنای امروزین آن وجود نداشت. آدمها تفنگچیان یک خان یا مردان اسلحه به دست یک ایل بودند که اگر جنگی میشد از طرف آن خان یا آن ایل به جنگ اعزام میشدند. اما دورهی سربازی تنها در دوران مدرن و با حکومت پهلوی اول و تاسیس یک حکومت مرکزی واقعی بود که ایجاد شد. تنهای ناهمگونی که باید ازشان یک ارتش ساخته میشد و مردانگی مورد قبول دوران جدید بر قامتشان دوخته میشد. این موضوع مقالهای است از حسن موسوی شرقی.
از اواخر دوران قاجار تا اواخر دهه سی، خیابان لالهزار تهران اصلیترین نمود متجدد شدن در پایتخت بود. زمانی که تیپ جدیدی به نام فکلی در اجتماع بروز پیدا میکند: مرد آلامد و فرنگینمای تهرانی. مورد طعن و لعن سنتیها و البته مورد علاقهی دختران شهر. شاید هم این دو از یکدیگر جدا نیستند و هرکدام علتی هستند برای دیگری!
ایمان واقفی و آتنا کامل در مقالهی «فیگور فکلی» از خلال نوشتههای مطبوعاتی آن دوران و گزارشهای تاریخی این تیپ را تبارشناسی کردهاند.
اخته شدن در آفریقا و سفری بیبازگشت به خاورمیانه. این سرگذشت بسیاری از پسران جوان حبشه و سودان و زنگبار و تانگانیکا بوده که منابع تامین برده در خاورمیانه پیش از جنگ اول جهانی بودهاند. به نظر میرسد ایرانیان تنها خریدار و مصرفکننده این تجارت بودهاند. این پسران خواجه اصطلاحاً به عنوان آغاباشی در دربار و حرمسرای قدرتمندان ایرانی به کار گمارده میشدند. خواجهها اما چه در عثمانی چه در ایران قجری به نفوذی دست مییافتند که برای مردان دیگر گاه غیرقابل دسترس بوده است. این بررسی تاریخی را مریم دژمخوی انجام داده است.
لیلا پاپلی یزدی هم از خلال قیام افسران خراسان در آخرین سالهای جنگ جهانی به بررسی مفهوم مردانگی پرداخته است. آنها دستپرودههای مردانگی مورد تربیت نظام پادشاهی پهلوی اول در ارتش شاهنشاهی بودند و تصمیمی در جمع نفوذناپذیر مردانهشان گرفتند که البته منجر به شکست شد. «تصویر مرد شکست خورده نامفتخر خائن از افسران خراسان، به ویژه در روزنامههای دهه بیست و سی، تصویر موکدی از معتبر دانسته نشدن مردانگی آنهاست.
هنر
اصلیترین مقاله این بخش را مهرداد بابادی درباره تصویر «مردانگی روشنفکرانه در سینمای ایران» نوشته است. مقالهای که با نمودهای معدود مرد روشنفکر در سینمای قبل از انقلاب در آثاری از تقوایی و بیضایی آغاز میشود و به مرور در زمان جلو میآید. نغمه ثمینی هم در مقالهای با عنوان «نا-جنس» مفهوم مردانگی را در سه دوره نمایشنامهنویسی تاریخ تئاتر جهان تحقیق کرده است. دوران سوفوکل و مردان پرافتخار یونان باستان، شکسپیر و مردان سرگردانش و سرانجام چخوف و مردان منفعلش.
مهسا فرهادی کیا در «نماییی متناقض از ایگوی مردانه» در آثار نقاشی طلا مدنی به موضوع مردانگی پرداخته است و فاطمه صادقی و آیدین باقری در مقاله «خشی بر تاریخ مذکر» به حدف زنان از یادگارهای جنگی میپردازند.
در بخش ادبیات هم عمدتاً به موضوع مردانگی در رمانهای عاشقانه ایرانی پرداخته شده است.
در حاشیه: این موضوع که مجله زنان امروز برخلاف روند معمول نشریات این سالها یک چهره و پرتره را روی جلد نمیبرد و با وحدت گرافیکی یک تصویر را روی زمینه تکرنگ همیشگی قرمز خود کار میکند تحسینبرانگیز است. از چهرهها و صورتها روی مجلات خستهایم.