سه مرد در قایق همراه سگشان

سه مرد در قایق همراه سگشان

روایت سفری خنده‌دار روی رودخانه تایمز 

سه نفر در قایق در سال 1889 توسط نویسنده انگلیسی‌تبار، جروم کی جروم نوشته شد. کتاب، روایت داستانی ماجراجویانه و طنزگونه‌‌ای درباره دو هفته سفر دوستانه دارد. بااین که از ابتدا قرار بود کتاب راهنمای جدی سفر در رودخانه تایمز انگلیس باشد اما بخش‌های فراوان طنزآمیز، کار را به جایی رساند که بقیه قسمت‌های جدی در حاشیه قرار گرفت.

جروم ک. جروم متولد ماه می 1859 در والسال انگلیس بود. مشاغل گوناگونی مثل کارمندی راه‌آهن، آموزگاری، بازیگری و روزنامه‌نگاری را تجربه کرد. در 25 سالگی با انتشار خاطرات طنزآمیزی از تجربیاتش با گروه بازیگری در مجله به موفقیت‌هایی دست یافت. او «سه نفر در قایق» را ابتدا به صورت سریالی در مجله منتشر کرد.

جرقه نوشتن کتاب زمانی زده شد که جروم از سفر ماه‌عسلش با قایقی در رودخانه تایمز برگشته بود. البته در داستان، دوستان صمیمی‌اش جورج و هریس جای همسرش را گرفته‌اند و ماجراهای طنز مختلفی در کنار تاریخ و فرهنگ رودخانه تایمز با یکدیگر ترکیب شده تا این داستان پرطرفدار شکل‌ بگیرد.

در سال ۱۸۹۸، نه سال بعد از انتشار کتاب، اقامت کوتاه جرومی در آلمان الهام‌بخش «سه مرد روی بومِل»، دنباله «سه نفر در قایق» شد که همان شخصیت‌ها را در یک تور دوچرخه‌سواری خارجی دوباره معرفی کرد. با این وجود، این کتاب نتوانست انرژی کمیک محض و ریشه تاریخی اثر مشهور قبلی‌اش -که فاقد نماد وحدت‌بخش یعنی رودخانه تایمز است- را به طور کامل بازیابی کند و در مقایسه با آن، تنها از موفقیت متوسطی برخوردار شد. با این حال، برخی از صحنه‌های کمیک منفردی که «بومل» را تشکیل می‌دهند، به اندازه «قایق» مورد تحسین قرار گرفته‌اند.

تاثیر رمان کلاسیک-سفرنامه‌ای «سه نفر در قایق» بر گردشگری این بخش از کشور به قدری زیاد بود که سال بعد از انتشار کتاب، تعداد قایق‌های ثبت‌شده در این جغرافیا پنجاه‌درصد افزایش یافت. افراد بسیاری تا به امروز برای تجربه مسیر ذکرشده در کتاب به دفاتر قایق‌رانی منطقه مراجعه می‌کنند و از بارها و مکان‌هایی که در کتاب نام‌برده شده دیدن می‌کنند. غیر از دو مکان نام‌برده در کتاب، بقیه مکان‌ها با همان نام‌های قدیمی پابرجایند.

حدود بیست طرح جلد مختلف از کتاب وجود دارد. می‌توان آن را رمان‌ گرافیکی هم به حساب آورد. همچنین فیلم‌ و سریال‌هایی بر اساس این کتاب از 1920 تا 2006 ساخته شده که در این بین دو نسخه از آن‌ها مشهورترند. 

کتاب سه نفر در قایق، نویسنده‌ی اقبال بلندی داشته، بارها و بارها در انگلستان تجدید چاپ شده، به طوری که نویسنده با درآمد حاصل ازکتاب به یک نویسنده تمام‌وقت تبدیل شد. جروم رمان‌ها و نمایشنامه‌های دیگری هم نوشت ولی این موفقیت برای دیگر آثارش تکرار نشد.

از عنوان رمان معلوم است که قصه درباره سه دوست جوان کارمند به همراه سگی است که به قایق‌سواری می‌روند. آن‌ها برای فرار از زندگی روزمره شهری و فشارهای ناشی از آن به یک سفر دو هفته‌ای با قایق روباز از کینگستون (بالادست رودخانه تایمز) تا آکسفورد (پائین‌دست رودخانه) می‌روند و در انتهای سفر، باران و سرما و چالش‌های بسیار، برگشت به لندن را متفاوت می‌کند.

نویسنده و دوستانش، بیش از حد طبیعت را رمانتیک در نظرگرفته‌بودند. کم تجربه‌بودن به همراه باروبنه اضافی‌برداشتن، جاگذاشتن وسایل لازم، هوای سرد و بارانی و …منجر به داستانی پر از حوادث ناگوار خنده‌داری مانند افتادن در رودخانه و گم شدن در هزارتوی مسیر، گرسنه ماندن و…می‌شود. شرایط جوری پیش می‌رود که در انجام فعالیت‌های اولیه‌ی زندگی هم به مشکل می‌خورند.

«سه نفر در قایق» روایتی با ساختار آزاد است که عمدتاً توسط خود سفر و مشاهدات طنزآمیز شخصیت‌ها در طول مسیر هدایت می‌شود. این رمان بیشتر درباره شوخی‌ها و تأملات شخصیت‌ها در طول سفر قایقی‌شان در رودخانه تایمز است. تمرکز داستان بر روایت جروم است و مشاهدات طنزآمیز و خودپسندانه او همراه با تعاملاتش با جورج و هریس و سگش مونت مورنسی.

کتاب شامل مجموعه‌ای از تصاویر یا اپیزودها است که هر کدام بر یک رویداد، مشاهده یا تعامل خاص شخصیت‌ها در سفر قایقی تمرکز دارند. این اپیزودها لزوماً در یک طرح خطی به هم متصل نیستند، بلکه جنبه‌های مختلف سفر آنها و شخصیت‌هایشان را بررسی می‌کند.

لحن کتاب طنزآمیز و مشاهده‌ای است. بسیاری از موقعیت‌ها اغراق‌آمیز است یا برای ایجاد جلوه‌ای کمیک به تصویر کشیده شده‌اند. طنزی که اغلب از بدشانسی‌ها، سوءتفاهم‌ها و ناتوانی شخصیت‌ها در مدیریت جنبه‌های عملی-اجرایی قایق‌سواری ناشی شده.

سفر به عنوان یک استعاره

در حالی که سفر فیزیکی در امتداد رودخانه تایمز عنصر کلیدی داستان است، اما به عنوان استعاره‌ای برای زندگی شخصیت‌ها و تلاش‌های آنها برای یافتن آرامش و فرار از فشارهای زندگی شهری نیز عمل می‌کند. در واقع جورج تصمیم می‌گیرد برای جلوگیری از فشار بیش از حد کار بر مغز آنها که باعث افسردگی‌شان شده، سفری را به دوستان پیشنهاد دهد. او معتقد است «تغییر صحنه و عدم نیاز به تفکر، سلامت روان را بازیابی خواهد کرد…».

کتاب به زبان‌های مختلفی ترجمه و با تیراژ بالا منتشر شده. در روسیه به‌چنان محبوبیتی رسید که به یکی از کتاب‌های درسی-آموزشی تبدیل شد. در ایران هم تا سال 1387 توسط انتشارات روزنه به چاپ 91 رسید. کتاب در سال 1386 با ترجمه عمران صلاحی توسط انتشارات معین هم به چاپ رسید. همچنین کتاب گویای آن به روایت سامان احتشامی موجود است.

آلبومی تصویری از طرح جلدهای منتخب این رمان تهیه شده که در اینجا می‌توانید ببینید. سفری تصویری در دنیای «سه نفر در قایق». از نسخه‌های قدیمی و کلاسیک گرفته تا بازآفرینی‌های مدرن و خلاقانه، هر جلد بخشی از شوخ‌طبعی و جذابیت همیشگی داستان را به تصویر می‌کشد. برخی طرح‌ها سه شخصیت اصلی و سگ معروفشان، مونت‌مورِنسی، را در حال قایق‌سواری روی تایمز نشان می‌دهند، و برخی دیگر به ظرافت‌های طنز زندگی ویکتوریایی پرداخته‌اند. این جلدها در کنار هم، ادای دینی تصویری به یکی از ماندگارترین آثار کمدی ادبیات جهان هستند.

رابرت مک‌کرام^۱ نویسنده و منتقد انگلیسی در گاردین نوشته که «سه نفر در قایق» درباره تصویری از جوانی، پوچی وجود، تعطیلات، کمپینگ، بازی کردن در مدرسه، آهنگ‌های طنز و خاطرات شیرین زمان از دست رفته است. مانند تمام بهترین نوشته‌های طنز، سه نفر در قایق درباره همه چیز و هیچ چیز است.

«دیلی تلگراف» قصه را به شکل شگفت‌انگیزی امروزی و بامزه می‌داند. «ایندیپندنت» معتقد است که کتاب یک داستان کمدی جذاب درباره‌ی دوستی و سرشت بشر است و در نهایت «گاردین» آن را شاهکار کلاسیکی می‌داند که همچون الماسی در ژانر کمدی می‌درخشد. سه نفر در قایق در فهرست برترین‌ رمان‌های انگلیسی گاردین قراردارد.

با توجه به گذشت دو قرن از انتشار داستان، یکی از نکات مهم کتاب، تازه‌بودن مطالب برای خوانندگان جدید است. جوک‌ها و شوخی‌ها همچنان تازه هستند و مورد استفاده قرار می‌گیرند. البته با سرزدن به سایت‌های مختلف مانند «گودریدز» GoodReads درمی‌یابید که بعضی خوانندگان هم آن را کسل‌کننده می‌دانند. به هر حال طنزها مربوط به 1899 هستند.

^۱رابرت مک‌کرام نویسنده و منتقد با تجربه درFaber & Faber  و The Observerانگلیسی