اقتصاد مال چه کسی است؟

اقتصاد مال چه کسی است؟

لازم نیست اقتصاد دان باشیم تا تغییرات سریع بازارهای مالی را مشاهده کنیم! این روزها دلار سوار بر اسبی بادپا در حال گریختن از ما و صعود به ارتفاعات هشتادهزار تومنی است. روزگار  عجیبی است که در طول زندگی یک آدم میانسال مثل ما (البته ما خود را جوان می‌نامیم!) این سوار ازهفت تک تومانی تا هشتادهزار تومن تاخته است.

شاید این حرکت‌ها و جنب و جوش مشتاقانه دلار است که ما را یاد مفهوم پول، سرمایه و اقتصاد می‌اندازد. واقعا دانش ما در مورد اقتصاد چقدر است و این دانش را بیشتر از کجا به‌دست آورده‌ایم؟ در زمانه پیچیده‌ای که در آن زندگی می‌کنیم، داشتن اطلاعات نسبتا مبسوطی از مفاهیم پولی-مالی و اقتصادی ضروری است؛ اما با کمال تعجب،  در سرفصل‌های آموزش رسمی کودکان کشورمان غایب است. به هر جهت لازم است سواد مالی به‌دست آورد هر چند دیر…

فرض کنید شما به‌تازگی از سیستم آموزش (هر مقطعی می‌تواند باشد) خارج شده و وارد بازار کار شده‌اید. چگونه پول بدست می‌آورید؟ و از آن مهمتر با آن چکار می‌کنید؟ کتاب استقلال مالی با طعم لاته کتابی ساده و همه فهم است درباره به‌دست آوردن، خرج کردن، پس انداز کردن و سرمایه گذاری. و همین‌طور مقاله بعدی در مورد روان‌شناسی پول چیست و چرا مهم است؟

چرا سیستم مالی ایجاد شد؟ پول کی اختراع شد و در طی تاریخ در چه بستری حرکت کرد که به سیستم مالی کنونی جهانی رسید؟ در واقع پول ابزاری برای ارزش گذاری دارایی‌های افراد است. روش ارزش گذاری، شکل مبادله و مسیر انتقال آن باعث ایجاد مفاهیم اقتصادی فعلی شده است که تغییر یا توسعه هر یک باعث انقلاب‌های اقتصادی شده است. بررسی تاریخ توسعه پول و تجارت، آن هم به زبان ساده می‌تواند لذت‌بخش باشد.

ایران باستان مرکز و توسعه‌دهنده تجارت بوده است، بیایید کمی این پدیده را بررسی کنیم. ایجاد امنیت در پهنه‌ای وسیع از دنیای متمدن و امکان تولید با کیفیت و مازاد زمانی به دست می‌آید که ثبات و آرامش بر جامعه حاکم باشد ولی کافی نیست، رکن مهم بعدی ارتباطات است. امکان ارتباط، اطلاع از نیازها، وضعیت معاش و امکان حمل کالا لازم است. در زمان حکومت‌های هخامنشیان، اشکانیان و … این مهم فراهم شد و شبکه راه‌های تجاری و کاروانسراها، بازارها و … تجارت جهانی را گسترش داد.

زمانی که تجارت تا این حد در حال رشد است دیگر استفاده از ابزار مبادله‌ی سبک، فاسد نشدنی و تمایز پذیر اجتناب ناپذیر است. در این نقطه است که سکه به وجود می‌آید. اما در تمدن‌های مختلف پول برای همه یک معنی نداشته است. مثلا در روم پول وسیله پرداخت حقوق نظامیان بوده پس وسیله مبادله ارزش در کف جامعه نبوده. یا در مصر بردگان امکان مالکیت نداشتند پس پول مختص اشرافیان و کاهنان بوده برای دادن امتیازات طبقاتی. چگونه پول به کف جامعه آمد و به دست همگان رسید؟ تنها به وسیله تجارت.

در ایران این اتفاق خیلی زود افتاد. راه‌های تجاری، کاروان‌ها، کاروانسراها و محصولات در سرزمینی وسیع و با تراکم جمعیت غیر متمرکز با امنیت بالا موجود بود. پس پول لازم بود و می‌توانست به دست همگان برسد تا مازاد تولید را تبدیل به مال‌التجاره کند. ثروت به شکل غیر متمرکز در جاهای متکثری انباشته و در جریان بود.

انقلاب صنعتی، تحولات مالی و اقتصادی خود را بیشتر در امپراتوری بریتانیا تجربه کرد. به کمک ماشین بخار، حمل و نقل و ارتباطات متحول شد؛ از سوی دیگر وجود مستعمرات بسیار امکان تولید ارزان را قبلا فراهم کرده بود پس بریتانیا با بدست گرفتن خدمات و تنظیمات مالی جهان تبدیل به قطب و سیاستگذار بازارهای مالی جهان شد (هنوز هم بازارهای مالی در سیطره انگلستان و آمریکا است.). روایت هراری در مورد این اتفاقات را بخوانید.

اما از این روند گسترش اقتصاد همه راضی نبودند. استعمار با غارت منابع بسیاری از کشورها باعث نارضایتی‌های عمیقی شده بود. یکی از ارکان تجارت امنیت است که دیگر تامین آن روز به روز پر هزینه‌تر می‌شد. ثروت در دست عده معدودی متمرکز بود و از سایر مناطق به آن نقاط کشیده می‌شد. ابزار این پدیده قوانین بانکی و تجاری است که به وسیله همان عده معدود قانون‌گذاری و کنترل می‌شد. اینجا مکاتب چپ گرا و انقلاب‌های اجتماعی رخ دادند تا در برابر این تجمع سرمایه‌ها اعلام موضع اعتراضی کنند.

ولی این کافی نبود، نیاز بود پیشنهاد بدیلی ارائه شود تا شکل سیستم ارتباطات و توزیع اقتصادی را از مدل مرکزگرا به متکثر توزیع شده تغییر دهد. پیش نیاز این مدل دوم امنیت و وسیله ارتباطی همه گیر است. و کسانی لااقل به گمان خودشان این مدل را ارائه دادند.

در حال حاضر مدل ارائه شده است، بیت کوین می تازد و در کنار آن رمز ارزهای بسیاری ایجاد شده، رشد کرده و حتی برخی منقرض شده‌اند. زمانی جهت پاسخ و تقابل با سیستم سرمایه‌داری نظام های کمونیستی ایجاد شدند که در نهایت نتوانستند جایگزین سیستم سرمایه داری شوند. البته همیشه این رقیب است که سیستم ها را بهینه می‌کند، پس سیستم‌های کمونیستی باعث بهبودهایی در نظام اقتصاد جهانی شد.

در انقلاب چهارم صنعتی و عصر ارتباطات و هوش مصنوعی و بلاک چین قرار است چگونه بر نظام اقتصاد جهانی اثر بگذارد و آینده اقتصادی جهان قرار است چگونه شکل بگیرد؟ این اتفاق با چه سرعتی درحال رخ دادن است؟ و آیا تمرکز زدایی امکانپذیر خواهد بود؟

اگر مقولاتی مشابه آنچه در این پرونده مطرح شد ذهن شما را هم مشغول می‌کند، مخصوصا در مورد آینده اقتصادی ایران، لطفا برای ما بنویسید.

اقتصاد