وقتی قوی هستی خودت را ضعیف نشان بده

هنر رزم، که سون جو بیش از دو هزار و پانصد سال پیش آن را در چین نوشته است، نفوذی فراوان بر کتاب‌های مدیریت دارد. افسران آمریکایی در طول جنگ جهانی دوم، این کتاب را به‌دقت می‌خوانده‌اند. ژاپنی‌ها برای دهه‌های متوالی به مطالعه‌ی آن پرداخته‌اند و گفته می‌شود که افسران چینی در قرن بیستم آن را از حفظ می‌دانستند. اما امروزه این کتاب دست‌مایه‌ی مدیران بوده و یکی از پرفروش‌ترین کتاب‌ها در زمینه‌ی مدیریت و کسب‌وکار است.

در نگاه اول، هنر رزم که از نام آن هم برمی‌آید، کتابی برای استراتژی‌های نظامی و جنگی است. در این کتاب کوچک، به‌طور خلاصه تاکتیک‌ها و تکنیک‌های نبرد در دوازده فصل توضیح داده می‌شود. این متن که در چینی سونتسی بینگفا خوانده می‌شود، معنای شیوه‌های جنگی یا روش‌های به‌کارگیری نیروها را می‌دهد و نخستین‌بار در سال ۱۷۲۲ با ترجمه به زبان فرانسه،‌ به دنیای غرب معرفی شد.

سان تزو در سده‌ی ۶ پیش از میلاد، حدود سال‌های ۵۴۴ در ایالت وو در کشور چین زاده شد. معروف‌ترین هم‌دوره‌ی او اندیشمند چینی کنفوسیوس است. او از یک خاندان نجیب‌زاده بی‌زمین بود که در دگرگونی‌های تاریخی چین جایگاه خود را از دست داده بودند. سان تزو برعکس بسیاری از هم‌رسته‌های خود که به آموختن دانش می‌پرداختند، رو به جنگاوری آورد و به خدمت هولو که سرگرم جنگ با ایالت چو بود درآمد. او که همیشه در آرزوی آشتی و زندگی‌ای آرام بود با پایان پیروزی بر چو به ناگاه ناپدید شد.

سان تزو جنگ را آخرین راه می‌داند و می‌گوید اگر باید وارد نبرد شویم، حتماً باید پیروز از آن بیرون آییم. تأکید بر روی حمله به دشمن در زمانی که از آمادگی لازم برخوردار نیست، طرح‌ریزی برای کسب اطلاع از برنامه‌های دشمن، حمله نکردن به دشمن قوی‌تر از خود و استفاده از جاسوس‌ها، بخش‌هایی از دستورات کتاب او هستند.

نظرات تزو موارد اعمال فشار مختلف و بالقوه‌ای را در درگیری نشان می‌دهد که با آن می‌توان بر سطوح مختلف تاکتیکی، سیاسی و استراتژیکی جنگ تأثیر گذاشت؛ او همچنین به مکانیسم و دینامیک‌های فیزیکی، مکانی، روحی و شناختی جنگ اشاره کرده و تأکید می‌کند که با تسلط بر  این عوامل می‌توان به وضعیت و شرایط نامتقارن دست پیدا کرد و در نهایت بر نتیجه‌ی یک نبرد تأثیر شگرفی گذاشت.

از نظر سان تزو، جنگ یک رقابت چند سطحی و چند بعدی است که عملیات نظامی و جنگ واقعی فقط یک بخش مهم از آن است، ولی تنها بخش آن نیست. تزو در نهایت جنگ را وسیع‌تر از میدان کارزار می‌دانست. او معتقد است که در حین درگیری؛ ابعاد سیاسی، دیپلماسی، اقتصادی و روحی جنگ حذف نخواهند شد و در واقع او در خصوص تمرکز بر بعد نظامی نبردها به خواننده‌اش هشدار می‌دهد.

در سال‌های اخیر، آموزه‌های هنر رزم وارد دنیای مدیریت شده و به‌سرعت نیز فراگیر شدند تا جایی‌که ال ریس و جک تروت، دو تن از بزرگان بازاریابی جهان، کتابی را تحت عنوان جنگ بازاریابی (انتشارات سیته: تجارت جنگ است) منتشر کردند. آن‌ها در کتاب‌شان با اشاره به گفته‌های تزو و تاکتیک‌های کارل فون کلاز ویتس (فرمانده ارتش پروس) دستورالعمل‌هایی را برای فروشندگان و بازاریابان پیشنهاد دادند.

در کتاب هنر رزم اشاره می‌شود، ضمن اینکه داشتن استراتژی مناسب، باید به تاکتیک نتیجه‌بخش، قابلیت مانور، ارتباطات قوی، کنترل رفتار سربازان، به‌کارگیری افسران آموزش‌دیده، داشتن ارتش قوی و منسجم و بالاخره اجرای به‌موقع تنبیه‌ها و تشویق‌ها نیز توجه داشت تا به نتیجه‌ی مطلوب رسید.

شاید خواندن اولیه‌ی نوشته‌ها و آموزه‌های سان تزو این حس را در خواننده به وجود بیاورد که این‌ها اصول ساده‌ای هستندکه همگان آن‌ها را می‌دانند و می‌شناسند. اما با نگاه دقیق‌تر به مطالب کتاب شما متقاعد خواهید شد که به‌کارگیری آن‌ها سهل و ممتنع است. یعنی در عین سادگی،‌ به‌آسانی نمی‌توان آن‌ها را به کار بست. 

نگاهی به چند آموزه از کتاب نشان می‌دهد که آن‌ها را می‌توان در همه‌ی سطوح مدیریت، کسب‌وکار و حتی زندگی اجتماعی به کاربست و دیگر تنها محدود به حوزه‌ی نبردهای نظامی باستانی نیستند. این جملات را بخوانید:

«دشمن را در گوشه‌ای محاصره نکنید؛ چراکه وقتی ببیند راهی جز مرگ ندارد با تمام قوای خود خواهد جنگید.»

«وقتی قوی هستی خودت را ضعیف و وقتی ضعیف هستی خودت را قوی نشان بده.»

«رهبری که خشمگین باشد، قادر به تشکیل ارتش نیست و فرماندهی که خشمگین باشد، قادر به جنگیدن نیست.»

«قبل از پیروزی شرایط را برای بعدازآن آماده کنید.»

«اگر هرگز خطر نکنی، هرگز پیروز نخواهی شد.»

«قوی‌ترین فرمانده کسی است که بدون جنگ پیروز شود.»

« پیش‌آگاهی راهی است که به‌واسطه آن فرماندهان از مردم عادی متمایز می‌شوند.»

کتاب هنر رزم همچنان در بسیاری از مدارس کسب‌وکار در جهان به‌عنوان یکی از متون مرجع مورد بحث قرار می‌گیرد.

جنگ