روی این کتاب پا نگذارید!

از زمان جنگ هشت ساله‌ی ایران و عراق تا همین امروز، هزاران کتاب درباره‌ی آن نوشته شده است که در میان آن‌ها می‌توان کتاب‌های بی‌شماری را هم برای گروه سنی کودک و نوجوان پیدا کرد. اما تعداد کتاب‌های جنگی که کودکان و نوجوانان آن را خوانده باشند و خوششان آمده باشد، شاید به تعداد انگشتان یک دست برسد.

معمولاً همین تعداد معدود هم کتاب‌هایی هستند که به طور مستقیم سعی در تفهیم مفهوم دفاع مقدس به بچه‌ها نداشته‌اند بلکه موضوعاتی مانند دوستی، عشق, شوخی‌ها و خنده‌ها، ماجراهای عاطفی و خانوادگی را به عنوان موضوع اصلی انتخاب کرده و در کنار آن عواقب و پیامدهای جنگ را در داستان شرح داده‌اند.

در چنین وضعیتی که کودکان و نوجوانان با حجم وسیعی از کتاب‌های تقریباً شبیه هم مواجه‌اند، انتشار یک کتاب جنگی متفاوت می‌تواند بسیار تأثیرگذار باشد و نه تنها مخاطبان زیادی را جذب کند، بلکه دافعه‌ی نسبی موجود در گروه سنی کودک و نوجوان را هم به کتاب‌های جنگی و دفاع مقدس از بین ببرد. شاید این کتاب منفجر شود یکی از همین کتاب‌هاست.

«ایران دومین کشور آلوده به مین در دنیاست.» شاید این خبر شبیه شایعاتی به نظر برسد که روزانه صدها مورد از آن‌ها را در تلفن‌های همراه‌مان می‌بینیم. اما متاسفانه این بار خبر واقعیت دارد. اواخر سال ۱۳۹۷ رییس مرکز مین‌زدایی کشور اعلام کرد که هنوز ۴۲ هزار کیلومتر مربع از خاک ایران و عراق به مین و انواع دیگر مواد منفجره آلوده است و این نشان می‌دهد اگرچه سی سال از پایان جنگ گذشته و ظاهراً همه‌چیز تمام شده، هنوز آثار آن در نقاط بسیاری از خاک کشورمان وجود دارد. آثاری که دیده نمی‌شود اما بسیار کشنده و خطرناک است.

شاید بد نباشد به آماری که دادیم این را هم اضافه کنیم که هر سال حدود ۵۰ نفر از هم‌وطنان ما که بسیاری از آنان را هم کودکان تشکیل می‌دهند، ناخواسته قربانی این مین‌ها می‌شوند؛ یا جان‌شان را از دست می‌دهند و یا بخشی از تن‌شان را! حالا بهتر می‌توانیم درک کنیم که چرا رضا موزونی چنین موضوعی را برای کتاب خود انتخاب کرده و داستانی درباره‌ی مین‌ها نوشته است.

از ویژگی‌های درخشان این کتاب می‌توان به سادگی زبان آن اشاره کرد. روی کتاب نوشته شده است برای کودکان بالای یازده سال اما آن‌قدر متن ساده و روانی دارد که برای کودکان کوچک‌تر هم به راحتی قابل فهم است.

هرچند موضوع و روایت آن به گونه‌ای است که نمی‌توان گروه سنی خاصی را برایش درنظر گرفت و خواندنش برای بزرگسالان هم نکات مفیدی خواهد داشت. کتاب جملاتی کوتاه و همه‌فهم دارد: «سربازها روبه‌روی هم، تانک‌ها روبه‌روی هم، تفنگ‌ها، هواپیماها، مین‌ها…» نویسنده تمام بزرگی، ابهت و خشونت جنگ را در همین کلمه‌های ساده، به راحتی نشان داده است.

یکی دیگر از ویژگی‌های مثبت این کتاب جان‌بخشی به اشیاست. او به تفنگ‌ها، تانک‌ها و مین‌ها مانند آدم‌ها جان داده است. شاید هم با این کار خواسته سهم آدم‌ها را در جنگ‌افروزی کمرنگ کند اما در هر صورت باعث شده تصویر واضح‌تری از جنگ در ذهن مخاطب ایجاد شود. شخصیت‌پردازی مین‌ها در این کتاب از همه جالب‌تر است: «مین‌ها دور از چشم‌ها زیر زمین پنهان می‌شوند.»

و سال‌ها بعد، پس از آتش‌بس «مین‌ها نمی‌دانند که جنگ تمام شده است. آن‌ها همان‌جا زیر زمین جا خوش‌کرده‌اند.» در این کتاب تانک‌ها به خواب می‌روند و هواپیماها به آشیانه برمی‌گردند، درست مثل موجودات زنده و همین تشبیه‌هاست که تصویر دقیق‌تری از جنگ در ذهن مخاطبان کودک و نوجوان که روزهای جنگ را ندیده‌اند ایجاد می‌کند و آن‌ها را نسبت به میزان مخرب‌بودن جنگ آگاه‌تر می‌کند.

پایان جذاب کتاب را هم نباید نادیده گرفت. نویسنده به خواننده‌های کودک هشدار می‌دهد که مراقب باشند چون خطر از آن‌چه فکر می‌کنند به آن‌ها نزدیک‌تر است. مین‌ها که نمی‌دانند جنگ تمام شده، هنوز پس از سی سال زیر خاک منتظرند تا کسی پایش را روی آن‌ها بگذارد و بعد، یک تصویر پایانی از انفجار و کفشی که روی هواست، عمق فاجعه را نشان می‌دهد.

تصویرگر این کتاب، سمانه صلواتی است که به خوبی توانسته مفهوم داستان را به تصویر بکشد. طوری که خواننده حتی با نخواندن متن و تنها ورق زدن کتاب، بوی جنگ و خونریزی را احساس می‌کند. او به خوبی هدف نویسنده را هم منتقل کرده و تصویری که از مین‌ها کشیده، تصویری جاندار، دارای دست، چشم، ابرو و دهان است. انگار واقعاً مین‌ها شخصیت‌های جانداری هستند که باید یک نفر برود و آن‌ها را از تمام شدن جنگ آگاه کند.

شاید این کتاب منفجر شود یک شاهکار جنگی، تأثیرگذار و آموزنده است اما هنوز آن طور که باید و شاید دیده نشده است. معرفی این کتاب و خواندن آن برای کودکان، مخصوصاً برای کودکانی که در مناطق درگیر با مساله‌ی آلودگی مین زندگی می‌کنند، می‌تواند واقعاً نجات‌بخش باشد. اگرچه سازمان ملل روز ۴ آوریل را روز آگاهی از مین و کمک به اقدامات علیه مین نامگذاری کرده و دولت‌ها هم سال‌هاست سعی می‌کنند اقداماتی را در این زمینه انجام دهند، این کتاب با هزینه‌ای نه چندان زیاد بخش زیادی از راه را می‌رود و از قربانی شدن عده‌ی زیادی از کودکان جلوگیری می‌کند.

روی این کتاب پا نگذارید!