اولین رمان یوری فلسن، که زمانی به او لقب پروست روسی را دادند، برای مدت‌ زیادی به فراموشی سپرده شده بود. حتی بهتر است بگوییم پس از مرگ دردناک فلسن در سال 1943 میلادی در اردوگاه آشوویتس، همه‌ی آثارش به فراموشی محکوم شدند. اما این طلسم قرار است سال 2022 شکسته و برای نخستین بار، اثری از یوری فلسن به زبان انگلیسی منتشر شود.

فلسن، نام مستعار «نیکلای فرودنشتاین» است؛ یک نویسنده‌ی مهاجر روس که در سال 1894 در سن پترزبورگ به دنیا آمد. او پس از انقلاب روسیه جلای وطن کرد (1923) و در پاریس اقامت گزید. در آن دوران، نام یوری فلسن هم‌تراز با نام ولادیمیر ناباکوف قرار داشت. اما داستان پناهندگی این نویسنده‌، ختم به خیر نشد! با اشغال فرانسه در جنگ جهانی دوم، یوری فلسن تلاش کرد که به سوئیس بگریزد.

این تلاش ناکام ماند و پروست روسی توسط نیروهای نازی دستگیر و به آشوویتس فرستاده شد. این دستگیری در فوریه‌ی سال 1943 میلادی، به مرگ یوری فلسن در اتاق‌های گاز اردوگاه آشوویتس ختم شد. احتمالاً دست‌نوشته‌ها و نامه‌هایش هم در همان دوران گم شده و از بین رفته‌اند. به هر روی، امروزه آثار یوری فلسن تقریباً ناشناخته هستند!

اما حدس می‌زنید که پای پروست روسی چطور به جهان ما باز شده است؟ برایان کارتنیک یک آکادمیسین و مترجم کارآزموده است. او به طور اتفاقی و در حین خواندن یک نقد ادبی متعلق به دهه‌ی 1930، به نام فلسن برمی‌خورد. در آن نقد، به صورت گسترده از قلم و آثار یوری فلسن تجلیل شده بود. در ادامه، بخشی از نوشته‌هایش هم به چاپ رسیده بودند.

کارتنیک می‌گوید: در به اصطلاح روسیه‌ای که خارج از کشور شکل گرفت، فلسن به اتفاق آرا یکی از اصیل‌ترین و شاخص‌ترین نویسندگان به شمار می‌آمد. علاقمندان ادبیات، او را شانه به شانه‌ی ناباکوف می‌دیدند و تحسینش می‌کردند. اما فرورفتن پروست روسی در گمنامی، دلایل روشنی دارد. نازی‌‌ها فقط به حبس در اتاق‌های گاز کفایت نکردند. آن‌ها تلاش زیادی کردند که میراث این نویسنده را نیز همراه با خودش نابود کنند. پس از دستگیری، تقریباً تمام آرشیو او ضبط و بدون هیچ ردی، ناپدید شد.

کارتنیک «فریب»، نخستین رمان پروست روسی را به زبان انگلیسی ترجمه کرد. کتاب فریب، نخستین بار در سال 1930 میلادی و به زبان روسی منتشر شد. تاریخ انتشار نخستین ترجمه‌ی انگلیسی‌اش هم ماه می سال 2022 میلادی اعلام شده است. این رمان، روایت‌گر روزهای زندگی یک راوی ناشناس در پاریس است. این راوی، از رابطه‌ی عاشقانه‌ی پرتنش‌اش در خلال جنگ‌های خونبار سخن می‌گوید.

کارتنیک می‌گوید که این رمان برای یوری فلسن شهرت زیادی را به ارمغان آورد. هر چند، تعجب‌آور نیست که انتشار «فریب» در روسیه ممنوع بود! در این کتاب با پرتره‌های بی‌نظیر روان‌شناختی و تاملات فلسفی‌ زیبایی پیرامون عشق، هنر و طبیعت انسان مواجه خواهید شد. همین ویژگی‌ها بود که یوری فلسن را در ردیف مهم‌ترین نویسندگان مدرن، یعنی ناباکوف، وولف و جویس قرار داد.

بد نیست اگر با ناشر این اثر تاریخی نیز آشنا شوید. جس چندلر، نویسنده و ناشر آمریکایی، حق انتشار فریب، شاهکار پروست روسی را در سال 2019 میلادی خریداری کرد. او اعتقاد دارد که اگر میراث یوری فلسن از بین نمی‌رفت، نوشته‌هایش می‌توانستند طرفداران زیادی را به خود جذب کنند. اما جالب اینجاست که آثار او، حتی امروز هم مدرن و پیشگامانه به نظر می‌رسند. جس چندلر رمان فریب یوری فلسن را هیجان‌انگیزترین کتابی می‌داند که در سال‌های اخیر خوانده است.

تا پیش از این، فقط خلاصه‌ها و چکیده‌هایی از آثار پروست روسی به چاپ رسیده بودند. هر چند در سال 2012 میلادی، یک ناشر روس مجموعه‌ی جمع‌آوری شده‌ای از آثار فلسن را به انتشار رساند.

کارتنیک تلاش می‌کند که خصوصیات یوری فلسن را برای خوانندگان امروزی توصیف کند. او می‌گوید: فلسن آگاهانه خود را به عنوان یک نویسنده‌ی ضد توتالیتاریسم معرفی می‌کرد. پروست روسی هم ضد فاشیست‌ها بود هم ضد بلشویک‌ها! او از عشق، آزادی هنری و هویت فردی دفاع می‌کرد. حتی در زمانه‌ی فشارهای سیاسی فزاینده هم در پی دفاع از آزادی بیان بود. یادتان نرود همه‌ی این‌ها در شرایطی رخ دادند که اکثر نویسندگان به دنبال راهی برای تطبیق دادن هنرشان با شرایط حاکم بودند.  

رونمایی از «پروست روس» به زبان انگلیسی