کتاب قوی سیاه درباره چیزهایی نوشته‌شده است که ما اصولاً به آن بی‌توجهیم یا اساساً چیزی درباره آن‌ها نمی‌دانیم؛ واقعیاتی که فقط وقتی وقوع پیدا می‌کنند و زندگی ما را شدیداً تحت تأثیر خود قرار می‌دهند، توجهمان به آن‌ها جلب می‌شود. نویسنده این کتاب نسیم نیکلاس طالب معتقد است که تجربه به ما نشان داده رویدادهایی که هرگز پیش‌بینی‌شان نمی‌کردیم و اساساً هیچ‌چیز درباره‌شان نمی‌دانستیم، به‌مراتب بسیار بیشتر از همه چیزهایی که پیش‌بینی می‌کردیم و شناختی از آن‌ها داشتیم، زندگی ما را تحت تأثیر قرار داده‌اند.

او مخاطبان کتابش را با این پرسش عجیب مواجه می‌کند که اگر تجربه زندگی واقعی این را به ما نشان داده است، پس چرا نباید بیشتر تمرکزمان را بر مسائلی بگذاریم که چیزی از آن‌ها نمی‌دانیم و نمی‌توانیم پیش‌بینی‌شان کنیم؟

استعاره «قوی سیاه» اشاره به رویدادی تاریخی تجربی دارد که طی آن دانشمندان اروپایی از آن‌جا که تصور و پیش‌بینی نمی‌کردند که هیچ قوی سیاهی در جهان وجود داشته باشد، به این باور رسیده بودند که همه قوها لاجرم سفید هستند.

این فیلسوفان و دانشمندان که عمدتاً از پوزیتیویست‌ها بودند تا مدت‌ها گزاره «همه قوها سفید هستند» را به‌عنوان یک گزاره علمی و اثبات‌شده که هیچ خللی به آن وارد نمی‌شود، پذیرفته بودند، تا اینکه بعد از کشف استرالیا در آنجا قویی مشاهده شد که سیاه بود و همین رویداد پیش‌بینی‌ناپذیر، همه باورها نسبت به آن گزاره یقینی فرض شده را فروریخت؛ دیگر همه قوها سفید نبودند! نسیم نیکلاس طالب از این استعاره استفاده کرده تا ما را با رویدادهای پیش‌بینی‌ناپذیر زندگی‌مان مواجه کند و دیدگاه‌های ما را نسبت به ریسک‌های زندگی تغییر دهد. 

روزنامه «ساندی تایمز»  در سال ۲۰۰۹  اعلام کرد کتاب قوی سیاه یکی از ۱۲ کتاب اثرگذار بعد از جنگ جهانی دوم بوده است. این کتاب بعد از انتشار به‌سرعت توجه همگان را به خود جلب کرد به‌طوری‌که ۳۶ هفته متوالی در فهرست پرفروش‌ترین کتاب‌های نیویورک تایمز قرار گرفت. طالب در این اثر شیوه‌های اندیشیدن و قضاوت کردن انسان‌ها را به چالش می‌کشد و همین امر سبب شد که ایده‌های او به سرعت به مباحث علمی و حرفه‌ای راه یابند.

نسیم نیکلاس طالب مدرس دانشگاه، پژوهشگر و نویسنده لبنانی-آمریکایی و استاد فعلی انستیتوی پلی‌تکنیک دانشگاه نیویورک است. او علاوه بر فعالیت‌های علمی و پژوهشی، در زمینه کسب‌وکارهای مالی و تجاری نیز فعال بوده است. درعین‌حال، او را بیشتر به خاطر کارهایش در حوزه‌های نظریه احتمالات و عدم قطعیت می‌شناسند و البته با انتشار کتاب قوی سیاه بود که شهرتی جهانی یافت، به‌گونه‌ای که بسیاری نام او را در فهرست نظریه‌پردازان هزاره سوم قرار می‌دهند. خود او درباره کتابش می‌گوید:

«ایده من در کتاب قوی سیاه این است که مردم را مجبور سازم درباره ناشناخته‌ها و قدرت آن‌ها تفکر و تأمل کنند به‌ویژه درباره دسته معینی از رویدادها که نمی‌توانیم به تصور و خیال درآوریم، اما این رویدادها می‌تواند هزینه بسیار زیادی برای ما داشته باشد؛ رویدادهای نادر اما با تأثیری عظیم.»

در واقع او سعی می‌کند نوع نگاه و شیوه اندیشیدن مخاطبان کتابش را تغییر دهد و الگوهای رایج را به چالش بکشد. مطالعه این کتاب نیاز به تأمل و تعمق دارد و طبیعی است و تنها با این تأمل و تفکر است که این کتاب می‌تواند فرصتی برای ایجاد چالش فکری و توسعه دید مخاطبان خود فراهم کند.

نویسنده در بخشی از کتابش می‌گوید: امروزه برای زندگی روی این سیاره، نیاز به پندار خلاق داریم، بسیار بیش از آن چه وقتی خلق شدیم، دارا بودیم. ما خلاقیت نداریم و آن را در دیگران سرکوب می‌کنیم. من در این کتاب شیوه گردآوری گزینشی شواهد تأییدکننده را به کار نبسته‌ام؛ من این شیوه انباشتن شواهد را نوعی تجربه‌باوری ساده‌لوحانه می‌دانم، زیرا ازنظر من زنجیره‌ای از روایات دیگران برای جور کردن یک داستان گزینش‌شده، مستندات نیست. شالوده فکری قوی سیاه آن ساختار بی‌قاعده‌ای است که در واقعیت تجربی نهفته است.

کتاب قوی سیاه ادعا می‌کند که علیه بسیاری از عادات فکری رایج ایستاده است. ادعا می‌کند دنیای ما مقهور ناشناخته‌ها، نامتعارف‌ها و نامحتمل‌هاست؛ نامحتمل‌ها طبق دانش کنونی ما. همچنین این کتاب به ما می‌گوید که اغلب، وقت‌مان را به سخنان پیش‌پاافتاده می‌گذرانیم، در دانسته‌هایمان تمرکز و ریزبینی به خرج می‌دهیم زندگی‌مان را با مکررات تلف می‌کنیم. این ازنظر طالب بدان معناست که ما باید «پیشامد فراهنجار» را نقطه آغاز بدانیم، نه اینکه آن را به نام استثنا زیر فرش برانیم و از نظرها دور کنیم. او می‌نویسد:

من همچنین ادعای گستاخانه‌تر و آزاردهنده‌تری دارم و آن این است که به‌رغم پیشرفت و رشد دانش، آینده کمتر و کمتر قابل پیشگویی خواهد بود. حال ‌آن که گویا سرشت انسان و علوم اجتماعی باهم تبانی کرده‌اند تا این کاهش قابلیت پیشگویی را از ما پنهان نگه‌دارند.

این کتاب در سه بخش اصلی و نوزده فصل فرعی تدوین‌شده است و دارای یک دیباچه آغازین و یک پس‌گفتار پایانی است. کتاب، طبق گفته نویسنده‌اش از ادبیات خالص (هم در موضوع و هم در شیوه بیان) آغاز می‌شود و در نهایت به‌سوی علمی خالص (در موضوع، نه در شیوه بیان) پیش می‌رود. نیمه نخست کتاب به روان‌شناسی موضوع نظر دارد و نیمه انتهایی آن به کسب‌وکار و علوم طبیعی پرداخته است.

بخش یکم با عنوان «ناکتابخانه امبرتو اکو»، بیشتر درباره این است که ما پیشامدهای گذشته و حال را چگونه درک می‌کنیم و در این درک دچار کدام انحرافات می‌شویم. بخش دوم کتاب با عنوان «ما نمی‌توانیم پیشگویی کنیم» درباره خطاهای ما در رویارویی با آینده و کاستی‌های نهفته در برخی از علوم است و اینکه با این کاستی‌ها چه می‌توانیم بکنیم.

در بخش سوم با عنوان «قوهای کبود کرانستان» پیشامدهای فراهنجار ژرف‌تر کاویده شده‌اند و شرح داده‌شده که چگونه در دام فریب‌های بزرگ فکری می‌افتیم. همچنین در این بخش است که موضوعاتی از علوم طبیعی و اجتماعی که با تسامح زیر عنوان پیچیدگی جا گرفته‌اند، بازنگری می‌شود.

کتاب قوهای سیاه؛ اندیشه‌ورزی پیرامون ریسک، با ترجمه محمد ابراهیم محجوب، توسط گروه پژوهشی صنعتی آریانا تهیه شده و به همت انتشارات آریانا قلم به بازار کتاب راه یافته است.

نسیم-نیکلاس-طالب