مقالات مولانا

آنچه که به عنوان مقالات مولانا می‌شناسیم در حقیقت مجموعه‌ای از سخنان جلال‌الدین‌محمدبلخی معروف به مولوی در جمع یارانش است که بعدها با نام فیه مافیه شناخته شد.

گفته می‌شود که حرف‌های مولانا با شاگردان و مریدانش در این جلسات نوشته و چه بسا بعدا توسط خودش ملاحظه و تأیید می‌شده، اما بعداز مرگش منتشر می‌شود.
اینکه این تقریرات دقیقا از چه زمانی شروع شده و تا کی ادامه داشته‌اند معلوم نیست ولی حسن این نوشته‌ها در این است که گفتار راحت و بی‌تکلفی دارد، یعنی دقیقا حال و هوای همان مجالسی که مولانا می‌نشسته و با مریدانش صحبت می‌کرده.

البته این بدان معنی نیست که این نوشته‌ها گپ‌وگفت‌های روزمره هستند، بلکه بیشتر چکیده نابی از نظرات و بینش مولانایند. تا آنجا که برخی از اساتید عقیده دارند که پیش‌نیاز خواندن مثنوی، خواندن فیه مافیه است.

جالب اینجاست که گفته‌های مولانا در این کتاب هم شامل بسیار قصه‌هاست که در میان سخنانش برای روشن شدن مفاهیم آورده است. درعین حال چون نوشته‌ها ثبت مجالس و گفته‌های شفاهی مولانا هستند، نوعی صمیمت و راحتی در آنها وجود دارد.

کتاب مقالات مولانا یا همان فیه مافیه تابه‌حال با تصحیح و شرح افراد مختلفی به چاپ رسیده است، از زنده‌یاد فروزانفر تا عرفان پژوه معاصر محمدعلی موحد، اما تفاوت این نسخه از فیه مافیه که با کوشش جعفر مدرس صادقی آماده شده با سایر نمونه‌ها در این است که برای خواننده امروزی بازخوانی شده است.

منظور از بازخوانی آماده‌سازی متن با فصل‌بندی، تدوین جدید و ویرایش امروزی به شکلی است که ضمن حفظ یگانگی اثر، خواندن آن برای خواننده امروزی راحت‌تر باشد.

مدرس صادقی در مقدمه کاملی در ابتدای کتاب درباره تمهیداتی که برای این کار یعنی ارتباط خواننده امروزی با متن قدیمی به کار برده توضیح می‌دهد. او از چند موردی که برای حفظ یکدستی متن حذف کرده نام می‌برد، ویژگی‌های سبک نوشتاری قدیم را توضیح می‌دهد و از قواعد رسم‌الخطی می‌گوید که در کتاب به کار برده.
برای کلماتی هم که معنایشان برای خواننده امروزی ناآشناست واژه‌نامه‌ای در پایان کتاب آمده و از توضیح کلمات در بین متن اصلی خودداری شده تا خواننده بتواند همچنان متمرکز خواندن را ادامه دهد.

مقالات مولانا یکی از کتاب‌های مجموعه بازخوانی متون است که نشر مرکز از سال 1372 توسط مدرس صادقی شروع کرد. مقالات مولانا دومین کتاب این مجموعه است که در همان سال منتشر شد و تاکنون چندین‌بار تجدید چاپ شده است.
هدف اصلی این مجموعه این است که خواننده علاقمند به ادبیات کلاسیک فارسی بتواند آثار مطرح را به شکلی روان و قابل فهم بخواند تا بتواند با آن ارتباط بگیرد.

جعفر مدرس صادقی، نویسنده و داستان‌نویس، مسئولیت این مجموعه را به عهده دارد و تاکنون بیش از ده عنوان در مجموعه بازخوانی متون منتشر شده؛ بازخوانی آثاری چون: سفرنامه ناصر خسرو، ترجمه تفسیر طبری، تاریخ سیستان، قصه‌های شیخ اشراق و تاریخ بیهقی.

بخشی از کتاب

زن چه باشد؟ عالَم چه باشد؟ اگر گویی و اگر نگویی، او خود همان است و کارِ خود نخواهد رها کردن_بل که به گفتن اثر نکند و بَتَر شود. مثلا نانی را بگیر، زیر بغل کن و از مردم منع می‌کن و می‌گو که «البته این را به کس نخواهم دادن. چه جای دادن؟ _ که نخواهم نمودن.»

اگر چه آن بر درها افتاده است و سگان نمی‌خورند، از بسیاری نان و ارزانی، اما چون چنین منع آغاز کردی، همه‌ی خلق رغبت کنند و در بندِ آن نان گردند و در شفاعت و شناعت آیند که «البته خواهیم که آن نان را که منع می‌کنی و پنهان می‌کنی، ببینیم.» علی‌الخصوص که آن نان را سالی در آستین کنی و مبالغه و تأکید می‌کنی در نادادن و نانمودن، رغبتشان در آن نان از حد بگذرد _ که الانسانُ حَریصُ عَلی ما مُنِعَ.

هرچند که زن را امر کنی که «پنهان شو» او را دغدغه‌ی خود را نمودن بیشتر شود و خلق را از نهان شدنِ او، رغبت به آن زن بیش گردد. پس تو نشسته‌ای و رغبت را از دو طرف زیادت می‌کنی و می‌پنداری که اصلاح می‌کنی؟ آن خود عینِ فساد است.

اگر او را گوهری باشد که نخواهد که فعلِ بد کند، اگر منع کنی و اگر نکنی، او بر آن طبعِ نیکِ خود و سرشتِ پاکِ خود خواهد رفتن. فارغ باش و تشویش مخور! و اگر به عکسِ این باشد، باز همچنان بر طریق خود خواهد رفتن. منع جز رغبت را افزون نمی‌کند.