زیستن در جهان دوپاره

کتاب زیستن در جهان دوپاره به تازگی توسط نشر مرکز چاپ و روانه‌ی بازار شده است. دکتر نجل رحیم نورولوژیست و نوروساینتیست است و پیش از این هم آثاری چون «جهان در مغز»، «آیینه‌ها در مغز»، «طبیعت و قاعده»، «مغز و ذهن» و… از ایشان به چاپ رسیده است، کتاب اخیر ولی بیش از آثار قبلیشان به نقد علمی-اجتماعی زیست جهان موجود پرداخته است؛ هر چند سطح دغدغه‌های اجتماعی در این کتاب بیش از آثار پیشین است ولی مبنای این نگاه نقّادانه همچنان دانش بینا رشته‌ای شناختی مغز پژوهی اجتماعی-انتقادی است . ایشان در مقدمه کتاب نوشته‌اند:

« این کتاب بازگوی نگرانی‌های اساسی من است نسبت به زیست جهانی که در آن زندگی می‌کنیم و خطراتی که به‌زیستی و حیات جمعی انسان معاصر و نسل‌های آینده را تهدید می‌کند.»

نجل رحیم پزشک است و با سابقه‌ی بیش از پنجاه سال تجربه و تدریس و درمان در مراکز علمی و درمانی داخل و خارج از کشور معیار و محک درست و به‌حقّی دارد برای قضاوت در این حوزه.

بخش بزرگی از دغدغه‌های او در کتاب زیستن در جهان دوپاره نیز، در حوزه‌ی اخلاق پزشکی است. او معتقد است از آنجا که اصلاح و بهبودی بدون انتقاد از وضع موجود ممکن نیست، لذا مشفقانه به تحلیل شرایط و ابراز کاستی‌ها در این حوزه پرداخته است و باز همانطور که خودش می‌گوید :

«انسان اجتماعی به پزشکی اجتماعی نیاز دارد. ذهن ما بدنمند است و از بدن جدا نیست، حرمت ذهن ما را می‌بایست ناشی از توانایی‌های استعلا یافته‌ی بدن ما، میانجی گری مغز در رابطه با دیگری و جامعه دانست. در امر درمان نیز پزشک و بیمار نمی‌توانند از هم جدا و بیگانه باشند و نسبت به هم خنثی بمانند و کار درمان را به تکنولوژی بسپارند.»

او پزشکی را علمی آمیخته به هنر می‌داند و باور دارد که کمرنگ کردن وجه هنری آن سبب تضعیف اعتماد به کادر درمان می‌شود. در باور نجل رحیم پاشنه‌ی آشیل طب مدرن همان جدا شدن تدریجی وجه هنری از پیکره‌ی پزشکی مدرن است. او به دنبال یافتن آن زبان مشترک هنری دشواری است که باید به پزشک آموزانده شود تا رابطه‌ی بینا ذهنی و بینا فردی شایسته و بایسته را با بیمار برقرار کند.

زیستن در جهان دوپاره مجموعه‌ی جستارهایی است که پیشتر توسط او نگاشته شده و در جراید چاپ شده بودند و از آنجا که بسیاری از آنها در دوران اوج گیری جهانی بیماری کووید نوشته شده‌اند لذا او در سلسله مقالاتی گاه پیشگویانه از عواقب اجتماعی و روانی کووید و نتایج فاجعه بار انزوای انسانی سخن گفته است، از سیاست‌های منفعت طلبانه‌ی قدرت‌های بزرگ اقتصادی که چگونه سبب تضعیف سلامت، تشدید نابرابری‌ها و بالا رفتن معنادار مرگ و میر شده‌اند.

او با اتّکا به نظریات فیلسوفی چون «کاترین مالابو» فیلسوف فرانسوی از فلسفه‌ی ضدّ بیولوژی رابطه‌ی یکجانبه‌ی قدرت با بیولوژی می‌گوید که چگونه قصد دارد تا بدن انسان را محل اعمال قدرت متّحده‌ی سیاسی خود سازد تا در برگیرنده‌ی قدرت زیستی همسو با برنامه‌های دتر مینیستی و غیر قابل تغییر و ایستای خود باشد. نجل رحیم می ‌ویسد:

«حاکمان سیاست مدار سلطه‌گو برای مهندسی جامعه‌ی تحت استیلای خود به انبوه مردمی بی تفاوت و گوش به فرمان نیاز دارند و گشودگی عاطفی و تکاپوی فلسفی همراه با کنش‌های اجتماعی سیاسی وابسته به آن سبب افزایش مطالبات عدالت جویانه و آزادی خواهانه می‌شود و بدیهی است که نظم موجود آن را بر نمی‌تابد.»

بخشی از کتاب به فجایع در انتظار جامعه بشری حاصل از استیلای همه جانبه‌ی متاورس در زندگی روزمره‌ی مردمان می‌پردازد. او از بازی سرمایه‌داری لیمبیک (بخشی از مغز) می‌گوید که چگونه تکنولوژی دیجیتال با تآثیر بر آن اعتیاد مهندسی شده‌ی جامعه ی انسانی را به همراه دارد .مغز آن جوری که او به آن معتقد است نه تنها عضوی ایزوله و جدا افتاده از بدن و محیط اجتماعی نیست که حتّی می‌تواند پلی باشد بین اندیشه‌ی شرق و غرب.

مباحث مطروحه در این کتاب متعددند و متکّثر ولی آنچه این پنجاه و هفت جستار کوتاه ولی پر مغز و نغز را هم داستان می‌کند همانا جسارت به خرق عادت‌های کهنه است تا جور دیگر ببینیم و فردایی بسازیم بهتر از امروز.

نویسنده معرفی: مانیا نیکویی