شاید پاسخ به سوال اساسی از کجا آمده‌ام، بتواند روشنگر پرسش دوم آن شاعر شیرین سخن که آمدنم بهر چه بود نیز باشد. درهرحال سوال اول به قدری اساسی است که  طی قرن‌ها درباره آن صحبت و پژوهش انجام گرفته و از منظرهای مختلف به آن نگاه شده، اما همچنان جای بررسی دارد.

آخرین نخستین هم تلاشی برای پاسخ به همین سوال است، با بررسی ماجرای تکامل انسان به شکلی که بتوان داده‌های مختلف درباره این ماجرا را روی خط مشخصی قرار داد تا به روندی منطقی و علمی رسید. برای همین کتاب بحث تکامل را ابتدا با ماجرای ژنتیک و تلاش برای توضیح ماهیت شیمیایی ژن و نقشی که در ساز و کار حیات ایفا کرده آغاز می‌کند.

بعداز این آشنایی درحقیقت نوبت حرف زدن درباره نخستی‌سانان زنده می‌رسد، یعنی همان گروهی که علاوه بر انسان شامل گروه بسیاری از پستانداران هم می‌شود که تاریخچه تکاملی مشترکی با انسان دارند و البته تفاوت‌هایی که منحصرا مربوط به انسان است و در نهایت همین است که باعث رسیدن ما به شکل تکاملی امروزی شده. به نظر می‌رسد بخش مهمی از این تفاوت‌ها علاوه بر بعد زیست‌شناسی به خصوصیات رفتاری مثل رفتارهای گروه اجتماعی ربط دارد که نقش تعیین کننده‌ای در ناکامی رشد و تغییرات تکاملی گروهی از آن‌ها داشته و در گروهی نداشته که در نتیجه انتهایش به ما انسان‌ها ختم شده.

بعداز همه این توضیحات است که به نخستین‌های اولیه می‌رسیم یعنی به اجداد دور انسانی‌مان که به ظاهر خیلی هم شبیه ما نیستند اما سرانجام در مسیر تکامل به انسان‌های اولیه می‌رسند. در همینجاست که کتاب مباحث جذاب و شیرینی را در ماجرای تکامل انسانی مطرح می‌کند، از مساله ابزار و غذا تا ماجرای مهم مغز و رشد و تکامل و توانایی‌اش در آفرینش زبان و هنر. و در نهایت تعاملاتی که از طریق آن‌ها انسان امروزی و جوامع انسانی شکل گرفتند.

بحث‌های انتهایی کتاب به بررسی ایجاد تمدن و فواید و معضلاتی که در جامعه گسترده و پیچیده امروزی وجود دارد اختصاص یافته. نظریه‌هایی که گاه در برخی گروه‌ها و جوامع پذیرفتنی و رشددهنده به نظر می‌رسند و در برخی خیر. تا در پایان ما را به پرسش اصلی کتاب برسانند: آیا تکامل انسان به پایان رسیده است؟

کتاب آخرین نخستین در نه فصل تلاش کرده تا با گردآوردن نظریه‌های علمی، روندی منطقی برای ماجرای رشد و تکامل تعریف کند، تعریفی که هم مبتنی به علوم زیستی و هم شناختی باشد.

براین اساس خواننده‌ای که مایل باشد به شکل فشرده اطلاعات نسبتا جامعی درباره پیدایش و تکامل انسان و مسائل تاثیرگذار برآن پیدا کند، می‌تواند از آن بهره بگیرد، به ویژه که گفته‌های خود را با مستنداتی از نمونه‌های فسیلی گرفته تا آمار و اطلاعات علمی همراه کرده و در پایان هر فصل نیز منابع مورد استفاده را آورده. علاوه بر واژه‌نامه انتهای کتاب، جداول و درختچه‌هایی هم افزوده شده که تقریبا می‌توانند تصویر مشخص‌تری از سیر تکاملی نخستین‌های اجدادی انسان و تقسیم‌بندی‌های زمانی مختلف را نشان دهند.

کتاب آخرین نخستین، واقعیت تکامل انسان را به شکل درختچه‌ و شبکه‌هایی با ارتباطات بسیار می‌بیند و می‌کوشد آن را با زبانی ساده و گویا برای خواننده علاقمند بیان کند. شناخت حاصل از این گوناگونی می‌تواند برای تصمیم‌گیری‌های آینده انسان به‌خصوص درقبال محیط زیست و اهمیت ماجراهای فرهنگی موثر باشد.

دکتر سعید حسامی تکلو نویسنده کتاب، دکترای بیوفیزیک دارد و عضو هیئت علمی دانشگاه است.