برگردان روایت گونه

چند سال پیش، پزشک متخصصی که با فرهنگ و ادبیات هم بیگانه نبود می‌خواست کتابی برای آشنایی با شاهنامه به او معرفی کنم. می‌گفت شرمنده است که از محتوای شاهنامه تقریباً چیزی نمی‌داند و فقط نام چند پهلوان از دوران تحصیل در مدرسه به یادش مانده است، بی‌آنکه حتی ربط همان‌ها به همدیگر را بداند. معرفی فقط یک کتاب به چنین کسی ساده نیست، اما وقتی فهمیدم اهل قصه و رمان است همین کتاب را پیشنهاد کردم تا شبی چند صفحه بخواند. چند ماه بعد، که موضوع را فراموش کرده بودم، برایم نوشت:

«شاهنامه خیلی قشنگه؛ واقعاً ممنونم.»

با عنوان گویا و دقیق کتاب، ‌لازم نیست در معرفی‌اش چیز خاصی بنویسم. از دکتر سید محمد دبیرسیاقی (1298 ـ 1397)، در زمینه‌های فرهنگ‌نویسی و تصحیح متون کهن نظم و نثر فارسی، کارهای مهمی باقی مانده است. درباره‌ی فردوسی و شاهنامه هم، پیش از این کتاب، چند کتاب دیگر از او منتشر شده بود.

در واقع، ابتکار او در عرضه‌ی متن شاهنامه در 26 جلد کم‌حجم، با توضیحات لازم برای خوانندگان نامتخصص و افزودن خلاصه‌ای از هر داستان به‌نثر پیش از متن منظوم، و استقبال خوانندگان سبب شد به فکر تدوین کتابی بیفتد که در آن سرتاسر متن شاهنامه، حتی قسمت‌های غیرداستانی‌اش، از مقدمه و سپس پادشاهی کیومرث تا پایان پادشاهی یزدگرد سوم، به نثری ساده و روشن،‌ بازنویسی شده باشد.

پس از او، دیگرانی هم متن کامل شاهنامه را به نثر برگردانده‌اند، اما برگردان روایت‌گونه‌ی شاهنامه‌ی فردوسی به نثر که چاپ اولش در 1380 منتشر شد، در این دو دهه که از انتشارش می‌گذرد، همچنان از اقبال خوانندگان برخوردار بوده و در این مدت به چاپ بیستم رسیده است. دبیرسیاقی نه چیزی بر محتوای شاهنامه افزوده و نه آن را بیت به بیت و کلمه به کلمه بازنویسی کرده، اما از طرفی هیچ نکته‌ی مهمی از جزئیات داستان‌ها یا حتی از بخش‌های غیرداستانی را از قلم نینداخته و از طرف دیگر موفق شده است تمام این کتاب سترگ را در حجمی حدود 450 صفحه بازنویسی کند.

بخشی از مقدمه‌ی کتاب

«ارج نهادن بر خرَد و بر سخن و بر دین و پیوند دادن این سه از نکات بسیار مهم و قابل توجه شاهنامه است. از اینجاست که خواندنِ این کتاب ارجمند، که هم سندِ لیاقت زبان فارسی و هم گنجینه‌ی فرهنگ و معارف ایران تا عصر فردوسی است، بر همگان لازم است.

هر ایرانی باید شاهنامه را بخواند و لفظ و معنی و قالب و محتوای آن را سرمشق و راهنمای کار خود قرار دهد. شاهنامه را بخواند و مکرّر بخواند تا به عمق فرهنگِ باارجِ ایران تا پایان سده‌ی چهارم هجری به‌خوبی آگاهی پیدا کند و بداند که بیهوده نیست سخنِ فردوسی را با سخنِ از آسمان به زمین آمده برابر و کارِ او را بالا بردنِ سخن و باز بر کرسی نشاندنِ آن دانسته‌اند. آری، بیهوده سخن بدین درازی نشود.»