چرا روس‌ها از پوتین حمایت می‌کنند؟

این سوال بنیادینی است که کتاب دموکراسی پوتین: ایدئولوژی، افسانه و خشونت در قرن بیست‌ویکم برای رسیدن به پاسخ آن نوشته شده است. با این حال نویسندگان کتاب، ولادیمیر تیسمانانو و کیت سی.لانگدن، پوتین را یک فرد نمی‌بینند بلکه در این‌جا او چهره‌ای است که برای نیاز تاریخی روس‌ها طراحی شده است.

درواقع نویسندگان کتاب معتقدند میل تاریخی روس‌ها به داشتن چهره‌ای قدرتمند که کشوری با عظمت و قدرتمند به آن‌ها تحویل بدهد، و ترس تاریخی این مردم از حمله قدرتی خارجی، باعث می‌شود روسیه مستعد قدرت گرفتن چهره‌هایی باشد که این تصویر را برای مردم روسیه بسازند. به بیان دیگر، حتی اگر پوتین وجود نمی‌داشت، مردم روسیه پوتینی دیگر با اسمی دیگر را می‌یافتند و قدرت را به طور مطلقه در اختیار او قرار می‌دادند.

به این ترتیب ادعای اصلی نویسندگان کتاب در تضاد با حرف و ادعای اصلی بسیاری از دگراندیشان روس قرار می‌گیرد که معتقدند و تبلیغ می‌کنند که «روسیه، پوتین نیست». نویسندگان کتاب این تز اساسی را در کتابشان تشریح می‌کنند که اتفاقاً پوتین معرف روسیه است.

بخشی به علت شأن پوتین به عنوان محصول تاریخ و جامعه‌ی روسیه و بخشی به سبب شأن پوتین به عنوان کسی که از میل گسترده توده‌ها برای شکوه و افتخار ملی در برابر حقارت بهره‌برداری کرده است. به شکلی تعیین کننده، این رمزگشایی نشان می‌دهد که بیرون کردن پوتین از دفتر ریاست جمهوری برای تضمین آزادی روسیه کافی نیست. روس‌ها تنها به پوتین باور ندارند: آن‌ها به ایدئولوژی‌ای جامع‌تر باور دارند که بر حسب اتفاق پوتین هم به آن باور دارد و خودش مظهر آن است.

روسیه در دهه نود و پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی دوران بسیار سختی گذراند. در فاصله 1991 تا 1999 که سال ظهور پوتین بود، روسیه بخش عمده‌ای از قدرت خود به عنوان ابرقدرت را از دست داد، اقتصاد روسیه دستخوش مشکلات گسترده‌ای شد، تورم چند صد درصدی مردم را پریشان و رو به اضمحلال کرد و روس‌ها احساس کردند در دنیا تحقیر شده‌اند.

در این ده سال ولادیمیر پوتین، مامور سابق کاگ‌ب در آلمان شرقی، پله به پله بالا آمد و تا نخست‌وزیری روسیه رسید. او چهره‌ای قدرتمند از روسیه به دنیا عرضه کرد. چهره‌‌ی قدرتمند چیزی بود که مردم روسیه دنبال آن می‌گشتند. اگر ملتی به کسی رأی دهد که حقوق و آزادی‌های دیگرش را محدود می‌کند، چگونه می‌تواند دموکراتیک یا به عبارت بهتر، آزاد شود؟

درباره نویسندگان کتاب 

ولادیمیر تیسمانانو استاد دپارتمان علوم سیاسی و سیاست دانشگاه مریلند آمریکا و کیت سی.لانگدن محقق اراسموس ماندس مشترکاً این کتاب را نوشته‌اند. ولادیمیر تیسمانونو محقق علوم سیاسی و آمریکایی-رومانیایی است و عمده کارهای تحقیقی او در زمینه سیاست در اروپای شرقی بوده است و با حزب لیبرال دموکرات رومانی همکاری می‌کند.

تیسمانانو در دوران چائوشسکو در رومانی بزرگ شده و چرخشی آرام در دیدگاه‌هایش از مارکسیسم رایج در کشورش تا نئومارکسیسم و سپس لیبرال دموکراسی را از سر گذرانده است و به هردو زبان رومانیایی و انگلیسی کتاب‌های متعددی نوشته است.

بخشی از کتاب دموکراسی پوتین: ایدئولوژی، افسانه و خشونت در قرن بیست‌ویکم

تاکر تأکید می‌کند که فرهنگ و سیاست در کشورهایی چون اتحاد جماهیر شوروی جدایی‌ناپذیرند زیرا «فرهنگ، روش زندگی مرسوم یک جامعه است، دربرگیرندهٔ اسلوب‌های پذیرفته‌شدهٔ فکری و باور و الگوهای مرسوم رفتار. فرهنگ سیاسی، هر چیز مربوط به سیاست و حکومت در یک فرهنگ است. در روسیهٔ شوروی، چیزهای بسیار کمی به حکومت مربوط نمی‌شدند.» هر چند حکومت دیگر شوروی نیست، اما در ۲۰۱۹، این اظهارات تاکر همچنان با وضعیت روسیه صدق می‌کند.

همان‌گونه که تاکر متوجه نیاز به بررسی موفقیت‌ها و انتخاب‌های رهبران شوروی در متن باورهای عموم و منافع شوروی شد، ما نیز استدلال می‌کنیم که بدون تجزیه و تحلیل ژرف جامعه و فرهنگ روس، نمی‌توان به درک صحیحی از پوتینیسم در روسیهٔ امروز رسید، زیرا جامعه و فرهنگ، سیاستِ حکومت و رهبری آن را تغذیه می‌کنند‌. آن‌ها در خلأ عمل نمی‌کنند: از سویی فرهنگ به شکل‌گیری سیستم حکومتی یک کشور کمک می‌کند، از سویی دیگر به طور همزمان کنش و واکنش‌های جامعه را با سیستم مذکور تعیین می‌کند.

[…]این نکته گواه دیگری است بر اینکه شخصیت پوتین تنها عامل محبوبیت او نیست‌. افکار توده‌ها اهمیت دارد و پوتین عادت کرده که با دادن وعده‌های قدرتمندانهٔ مشابه آنچه در سراسر تاریخ روسیه داده شده، به طور مداوم برای آن‌ها جذابیت داشته باشد‌. فقط در صورتی که رهبری وعدهٔ جامعه‌ای بهتر و قدرتمند‌تر بدهد، پیروان ممکن است روش‌های بدوی ظاهراً ضروری برای وقوع آینده را به راحتی بپذیرند، البته به شرطی که آن وعده به حد کافی وسوسه برانگیز باشد.

تنها لازمهٔ این کار استاندارد پایین اخلاقی است. در این زمینه هیچ استثنایی وجود ندارد: اینکه جناح راست هیچ چیزی برای گفتن دربارهٔ ترامپ ندارد و چپ چیزی در مورد سوریه یا دربارهٔ دانیل اورتگا رئیس‌جمهور نیکاراگوئه نمی‌گوید، نشان می‌دهد که استاندارد اخلاقی پایین بسیار گسترده و فقط به روسیه محدود نمی‌شود. درک آسیب‌های اجتماعی روسیه می‌تواند برای کل جهان مفید باشد.

نویسنده معرفی: بهزاد وفاخواه