جنایت و مکافات مدرن؟

کتاب سه روز و یک زندگی، آخرین کتاب جنایی‌نویس مشهور فرانسوی پی‌یر لومتر، از همان ابتدا خواننده‌اش را به‌سرعت وارد داستان  اصلی می‌کند و از همان صفحات ابتدایی او را گرفتار یک جنایت کرده و وادارش می‌کند تا پایان داستان، آن را ‌مانند یک راز در خود نگاه دارد.

آنتوان نوجوان (قهرمان داستان) ناخواسته و تحت شرایط سخت فشار روحی، برادر کوچک‌تر هم‌کلاسی‌اش، رمی را به قتل می‌رساند. تا فصل دوم نویسنده خواننده‌اش را، چون شاهدی امین، همراه آنتوان در‌گیر سربه‌نیست کردن جسد رمی می‌کند. خواننده در کنار قهرمان داستان تمام ترس‌ها، رنج‌ها، شکست‌ها و زخم‌های او را تجربه می‌کند چرا‌که، هم نویسنده به‌خوبی این موقعیت را به تصویر کشیده و هم مترجم به‌خوبی از پس ترجمه‌ی کار برآمده است.

سه روز و یک زندگی را می‌توان درگونه‌ی ادبیات جنایی قرار داد، ولی در طول داستان هیچ اثری از پلیس جنایی یا کارآگاهان ویژه به عنوان شخصیت‌های اصلی داستان با ویژگی‌های منحصر‌به‌فردشان نیست. شاید درست‌تر باشد آن را در گونه‌ی ادبیات معمایی دسته‌بندی کنیم. گونه‌ای که با اختصاص حجم اندکی از صفحات رمان به تحقیقات پلیس، داستان را پیرامون یک جنایت ولی به‌گونه‌ای دیگر پیش می‌برد.

و شاید بتوان این ترفند را یک نوع فریب ظریف ولی زیبا در نظر آورد، چرا‌که خواننده یک داستان تمام‌جنایی را دنبال می‌کند، اما بدون رعایت قوانین ادبیات جنایی و به‌نوعی خارج از چارچوب این سبک. 

در کنار قهرمان داستان که آنتوان باشد، رمی هم نقش پررنگی دارد. با آنکه خیلی زود از نظر فیزیکی از صحنه‌ی داستان حذف می‌شود، ولی در تمام طول داستان، این قهرمان مرده، روح آنتوان را دچار نوعی عذاب کرده، اضطراب و ترس بی‌اندازه‌ای به او تحمیل می‌کند. در جایی از کتاب، آنتوان پس از قتل رمی به خانه باز‌می‌گردد، تصمیم به فرار می‌گیرد و خود را با سرعت هر‌چه تمام‌تر آماده به انجام رساندن این تصمیم می‌کند.

در چند پاراگراف بعدی جریان داستان هم سرعت می‌گیرد و خواننده ناخودآگاه بر ‌سرعت خواندن خود می‌افزاید و تلاش می‌کند که خود را به سرعت فکرها و کار‌های آنتوان برساند تا بتواند مانند او این اضطراب را تجربه کند.

پی‌یر لومتر که روانشناس است به خوبی از تخصص خود استفاده کرده تا شخصیت‌پردازی کاملی داشته باشد و توانسته با تجربه‌ خود در این زمینه تمام ناتوانی و خامی آنتوان نوجوان را حتی در بزرگسالی نیز به‌خوبی پردازش و تصویر‌سازی کند و چند لایه‌گی شخصیت او را نمایان کند. برای درک بهتر مهارت لومتر در شخصیت‌پردازی رمز‌آلود، می‌توان به دو شخصیت نه‌چندان پر‌نقش با دیالوگ‌‌های چند کلمه‌ای، که اما نقش انکارناپذیری بر پیشروی خط داستان دارند اشاره کرد.

دیولافوای پزشک و کوالسکیِ قصاب. این دو با وجود حضور محوشان، شخصیت‌هایی چند‌لایه و پیچیده دارند؛ در حساس‌ترین مقطع داستان وارد روایت می‌شوند و آگاهانه سرنوشت دیگری برای آنتوان تعریف می‌کنند.

پی‌‌یر لومتر در ۵۵ سالگی وارد دنیای نویسندگی شد، اما در زمانی کوتاه نظر منتقدان را به خود جلب کرد و از جوایز ادبی بی‌نصیب نماند. رمان دیدار به قیامت او که توسط سه مترجم متفاوت به فارسی برگردانده شده در سال ۲۰۱۳ برنده‌ی جایزه گنکور (مهم‌ترین جایزه ادبی فرانسه) می‌شود. ترجمه زنده‌یاد مرتضی کلانتریان از این رمان خواندنی‌ است.

سه روز و یک زندگی را محمد نجابتی از فرانسه به فارسی برگردانده. ترجمه‌ی آثار جنایی پیچیدگی‌های مخصوص خودش را دارد و مترجم باید به چندوچون این سبک ادبی به‌خوبی آشنا باشد تا بتواند حالت معمایی و رمزآلود داستان را در آورد. نجابتی توانسته است با حفظ لحن کتاب، ترجمه‌ای روان ارائه دهد.

برخی از منتقدان به این اثر لقب «جنایت و مکافات مدرن» را داده‌اند. دلیل این ستایش کمی اغراق‌آمیز شباهت حالات روانی و عذاب‌های روحی آنتوان با راسکولنیکف، قهرمان رمان داستایفسکی است. این درست است که در رمان جنایت و مکافات راسکولنیکف بنا‌بر انگیزه‌های پیچیده که حتی خودش هم از تحلیلشان عاجز بود مرتکب جنایت می‌شود، اما نباید پی‌‌یر لومتر را با داستایفسکی بزرگ در یک کفه ترازو قرار داد.