عشق از نوع ابراهیمی

29 خرداد 1403

عشق از نوع ابراهیمی

در ادبیات فارسی معاصر چهره‌های تأثیرگذاری هستند که هرکدام به علتی مطرح و ماندگار شده‌اند. وینش قصد دارد هر ماه با عنوان «قلم ماندگار» پرونده‌ای برای یکی از این نویسندگان تهیه کند. در این پرونده‌ها ضمن معرفی نویسنده و آثارش، دلیل مطرح شدن و ماندگاری یا بحث‌برانگیزی آثار او طرح می‌شود تا فرصتی برای آشنایی و نگاه دقیق‌تر به فعالیت‌های ادبی معاصر داشته باشیم. سومین پرونده این مجموعه به نادر ابراهیمی اختصاص دارد.

وینش

عشق از نوع ابراهیمی

وقتی نام نادر ابراهیمی به زبان می‌آید، افراد مختلف در موضوعات متفاوتی نام او را به یاد می‌آورند؛ از داستان بزرگسال تا کودک، از فیلم و سریال تا نمایشنامه، و از شعر تا ترجمه.

در حیطه ادبیات از داستان عاشقانه تا زندگینامه نوشته است، برای کودکان و نوجوانان از قصه تا کار پژوهشی انجام داده و رمان عظیمش با نام آتش بدون دود را تبدیل به سریالی دیدنی کرده. او را در کدام حیطه باید شناخت و ماندگار دانست؟ شاید برجسته‌ترین ویژگی که در مجموعه فعالیت‌های نادر ابراهیمی به چشم می‌خورد این باشد که با وجود فعالیت در عرصه‌های گوناگون، در هرکدام از آثارش، نثر و زبانی متناسب با آن قالب ساخته.

به بیان دیگر نادر ابراهیمی بیش از آنکه به واسطه یک اثر شاخص شناخته شود، با مجموعه کارهایی که از نظر محتوایی و فرمی در جهت شناسایی و ارج گذاری به زبان و فرهنگ ایرانی هستند، تأثیرگذار بوده است.

نادر ابراهیمی سال 1315 در تهران به دنیا آمد و در طی 72سال زندگی نزدیک به صد اثر نوشت و ده‌ها فیلم ساخت. برای آشنایی با زندگی او و تعدادی از معروفترین کتاب‌هایش این مطالب را بخوانید.

در ادبیات ایران تعداد آثاری که مضمون آنها عشق باشد کم نیستند اما در حیطه ادبیات داستانی معاصر چند اثر هستند که در آنها عشق با ماجرای اصلی داستان تنیده شده و تصاویر و شخصیت‌های ماندگاری خلق کرده. در میان این چند اثر، بی‌شک یکی از داستان‌های نادر ابراهیمی نیز جای دارد، همان که آن را با این عبارت به یاد می‌آوریم: آتش بدون دود نمی‌شود، جوان بدون گناه.

عشق در هفت داستان از ادبیات معاصر ایران

با مرور داش آکل، چشمهایش، سووشون، شب یک شب دو، آتش بدون دود، درخت گلابی و شرق بنفشه و نیز تجمیع مضامین مشترک این داستان‌ها با اندکی اغماض، به نظر می‌رسد تازه در دهه‌ی هفتاد است که با نگاهی نسبتاً تازه‌تر از عشق مواجه می‌شویم. عشقی که تا حدودی از سیطره‌ی مبارزه به معنای سیاسی‌اش بیرون آمده است و صورت جسمانی، فردی و شخصی به خود گرفته است. اما حتی این عشق جدید هم نگاهی خوشبین و کامیاب ندارد…

با اینکه نادر ابراهیمی را در حیطه ادبیات اغلب با داستان‌ها و زندگی‌نامه‌هایی که نوشته به یاد می‌آوریم اما او در حیطه ادبیات کار پژوهشی هم انجام داده. صوفیانه‌ها و عارفانه‌ها نام کتابی است که در بررسی تاریخ ادبیات داستانی ایران با گردآوری و تحلیل دویست نمونه از حکایت‌های صوفیان نوشته است.

ای صوفی سرگردان!

اگر نادر ابراهیمی را فقط با کتاب‌های «بار دیگر شهری که دوست می‌داشتم» یا «یک عاشقانه آرام» می‌شناسیم، مواجهه با کتاب صوفیانه‌ها و عارفانه‌ها می‌تواند عجیب باشد؛ از یک طرف چه‌بسا فکر کنیم نثر شاعرانه او در آن کتاب‌ها وامدار غوطه‌وری در ادبیات صوفیانه است و از سوی دیگر متعجب شویم که چنین اثر جدی و پژوهشی مفصلی نوشته. بخصوص اگر بدانیم که این تنها یک جلد از چندین جلدی بوده که عنوان تاریخ تحلیلی پنج‌هزارسال ادبیات داستانی ایران را بر خود داشته. اما به گمان من این اثر به‌روشنی نشانگر نگاه و جهان‌بینی و دغدغه اصلی نادر ابراهیمی است.

ابراهیمی در حوزه کودک و نوجوان بسیار فعال بود. آشنایی با ایران و فرهنگ و طبیعت و هنر آن یکی از مهمترین دغدغه‌های او بود که در بیشتر آثارش به چشم می‌خورد؛ از کتاب سفرهای دور و دراز هامی و کامی در وطن که مجموعه‌ای تلویزیونی هم از آن ساخت که باعث آشنایی با نقاط مختلف ایران می‌شد تا مجموعه کتاب‌های ایران را عزیز بداریم.

آثارش برای کودکان جوایز متعددی هم گرفتند، مانند جایزه سیب طلایی براتیسلاو، جایزه تعلیم و تربیت یونسکو و جایزه بزرگ جشنواره کتاب کودک ژاپن. او علاوه بر داستان‌نویسی و ساخت فیلم برای بچه‌ها، مرکزی با نام موسسه همگام با کودک و نوجوانان با همکاری همسرش برپا کرد تا فعالیت‌های متمرکزتری انجام بدهد.

محمدهادی محمدی، نویسنده و پژوهشگر و از پایه‌گذاران موسسه پژوهشی تاریخ ادبیات کودک، در مقاله‌ای که سال 1384 در فصلنامه پژوهشنامه ادبیات کودک و نوجوان منتشر شده درباره نقش نادر ابراهیمی در تحول تاریخی ادبیات کودکان نوشته. بخش‌هایی از این مقاله را برایتان انتخاب کرده‌ایم.

نقش نادر ابراهیمی در تحول تاریخی ادبیات کودکان ایران

اگر ابراهیمی تنها کار پالوده‌سازی و ژرفابخشی زبان را در ادبیات کودکان ایران پیش برده باشد، نام او از جمله پیشگامانی است که سنگ‌های این بنای بزرگ را گذاشتند. اما به باور ما پژوهشگران تاریخ ادبیات کودکان ایران، تاثیر بزرگ نادر ابراهیمی را باید در لایه‌های پنهان گسترش عقلانیت انتقادی در جامعه‌ای دانست که در ستیز بین سنت و مدرن چسبیده به اولی و مماس به دومی در پی تعریف نقش خود در جامع نادر جهانی است، و همچنان در این راه سرگشته و حیران مانده است.

یکی از خواندنی‌ترین آثار نادر ابراهیمی کتاب چهل نامه کوتاه به همسرم است. کتابی با قالب جذاب نامه‌نگاری که در آن از تجربه‌ها و لحظه‌های یک زندگی مشترک گفته. به بهانه این کتاب گفت‌وگوی کوتاهی با فرزانه منصوری همسر نادر ابراهیمی انجام داده‌ایم.

صاحب چهل نامه: گفتگو با فرزانه منصوری

در میان آثار نادر ابراهیمی کتاب چهل نامه کوتاه به همسرم جایگاه خاصی دارد، نامه‌هایی خطاب به همسر و شریک زندگی. فرزانه منصوری، همسر نادر ابراهیمی مخاطب این نامه‌هاست، بانویی که هم در زمان حیات نادر همراه و پشتیبانش بود و هم در سال‌های فقدان او پیگیر و حافظ نشر آثارش. از دریچه نگاه ایشان که خود سال‌ها معلمی کرده است، نگاهی به فعالیت‌های ادبی نادر ابراهیمی انداختیم.

عشق و علاقه به ایران در بیشتر آثار نادر ابراهیمی به چشم می‌خورد. او این علاقه را در قالب یک ترانه با نام سفر به خاطر وطن نیز ثبت کرد. ترانه‌ای که با صدای جاودانی محمد نوری می‌توانید در اینجا بشنوید.

بخشی از تنوع آثار و فعالیت‌های نادر ابراهیمی را در این پرونده نشان دادیم. امیدواریم شما هم با آثار او آشنا باشید و به ما بگویید که به کدام اثرش بیشتر علاقمندید.