با احتساب این مرداد، صدوچهارده سال از صدور فرمان مشروطیت توسط مظفرالدین‌شاه می‌گذرد. صدور این فرمان که برخی از آن با عنوان «انقلاب مشروطه» یاد می‌کنند، مانند بسیاری دیگر از گشایش‌های سیاسی این سرزمین در تاریخ معاصر، خردک‌شرری در تاریکی بود و بهاری کم‌جان در محاصره خزان و زمستان. بهاری که علی‌رغم بالا و پایین مکرر روزگار، هرگز از حافظه سمج بخش متجدد جامعه ایران پاک نشد و نسل. در طول این یک قرن، از میان تمامی روایت‌ها، چگونه مشروطه را به یاد می‌آوریم؟
نگاه پژوهشگران آکادمیک غربی همچنان مورد استفاده و ارجاع ایرانیان است. دو فصل ابتدایی کتاب ایران بین دو انقلاب یرواند آبراهامیان پروفسور ایرانی-ارمنی‌تبار آمریکایی به دوران قاجار و تجولات مشروطه می‌پردازد. آبراهامیان نگاهی مارکسیستی دارد و مطالبه مشروطه‌خواهان را «ناسیونالیسم» برابر نیروهای خارجی، «سکولاریسم» برابر جریانات سنتی و مذهبی و «قانون‌گرایی» برابر استبداد شاهانه می‌داند. ونسا مارتین با نگاهی مردم‌شناسانه تمرکزش را بر زیست روزمره مردم ایران در سال‌های مشروطه نهاده و ژانت آفاری با فاصله گرفتن از نخبه‌محوری به وضعیت زنان و تهی‌دستان و تاثیرشان در انقلاب مشروطه می‌پردازد.
بعد از پیروزی انقلاب تا چندین سال درگیری‌های مختلف سیاسی فراغتی برای نگاه به مشروطه باقی نمی‌گذاشت اما در دهه هفتاد بعد از چند دهه نگاه‌ها بیش از پیش و دوباره به دوران مشروطه متوجه شد. سه کتاب عمده‌ی این دوران اقتصاد سیاسی ایران کاری از استاد مهاجرت‌کرده ایرانی محمدعلی همایون کاتوزیان، مشروطه‌ی ایرانی ماشاالله آجودانی و تاملات سیدجواد طباطبایی در مکتب تبریز و نظریه حکومت قانون در ایران است. جز این‌ها تلاش‌‌های متعدد دیگری از سوی نظرگاه‌های متفاوت صورت گرفت که می‌توانید درباره آن‌ها در این یادداشت بخوانید.
در دوره پهلوی دوم و خصوصاً در بازه زمانی بعد از کودتای بیست و هشت مرداد تا انقلاب اسلامی سال ۵۷، مواجهه با مشروطه تحولات گسترده‌ای یافت. تحولاتی که از یک‌سو از تاسیس دانشکده‌های علوم انسانی و نگاه تاریخی مبتنی بر علوم اجتماعی در دانشگاه‌ها داشت و از سوی دیگر هژمونی اندیشه‌های مارکسیستی که انقلاب مشروطه را ناکامل و تنها برای گذار از فئودالیسم توسط بورژوازی ملی می‌دانستند. بعد از کودتای ۲۸ مرداد و ضعف و به حاشیه رانده شدن گفتمان مشروطه‌خواهان جبهه ملی و هواداران دکتر مصدق توافقی دوجانبه میان حکومت و مخالفانش بر سر نادیده گرفتن انقلاب مشروطه و حوادث‌اش شکل گرفت
ویژگی عمده آثاری که معاصر حوادث مشروطه نگاشته شده‌اند، لحن هم‌دلانه، واقعه‌نگاری، توجه به جزییات و احوال و کیفیت افراد و همچنین توجه کم‌تر به بستر تاریخی، شرایط اجتماعی و اقتصادی ایران آن دوران است. عمده این آثار، بیش از آن‌که متکی به ادبیات علوم انسانی و تحلیل‌های جامعه‌شناسانه باشند بر نوعی روایت تاریخی صرف و گاه با مداخله احساسات میهن‌پرستانه از سوی ایرانیان و عواطف و سوگیری‌های دموکراتیک و ضداستعماری از سوی نویسندگان غربی‌ست. با گذشت زمان، این آثار بیشتر به عنوان اسناد و داده‌های تاریخی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
Thanks for clicking. That felt good.
Close
