ماریو بارگاس یوسا؛ خداحافظی با آخرین غول ادبیات لاتین

ماریو بارگاس یوسا؛ خداحافظی با آخرین غول ادبیات لاتین

ماریو بارگاس یوسا، در هشتادونه سالگی درگذشت. او تا دیروز از معدود غول‌های زنده ادبیات آمریکای لاتین به شمار می‌آمد؛ آخرین بازمانده از دوران موسوم به «انفجار» ادبیات آمریکای جنوبی و از نسل گابریل گارسیا مارکز، کارلوس فوئنتس، خولیو کورتاسار، ارنستو ساباتو و غیره. یوسا در نوشتن خستگی‌ناپذیر می‌نمود و در طول دوران کاری پربار خود بسیار نوشت و آثار ماندگاری را پدید آورد. او در هشتادوچهارسالگی با «روزگار سخت» بازگشتی دوباره به دنیای ادبیات داشت و آخرین رمانش با عنوان «سکوتم تقدیم به شما» را در هشتادوهشت سالگی منتشر کرد. 

یوسا خود اهل پرو بود و تا ده سالگی در بولیوی بزرگ شد اما در آثارش به تمام منطقه اسپانیایی‌زبان آمریکای لاتین سرمی‌کشید. در سال 2000 و در زمان «سور بز» به دومینیکن و دیکتاتورش تروخیو پرداخته بود و در جنگ آخرالزمان به بزریل قرن نوزدهم و در «روزگار سخت» به گواتمالا و دخالت آمریکا در این کشور. رمان «روزگار سخت» او نامش را از شعری از ادبیات عرفانی مسیحی اسپانیایی گرفته است که روزگار سخت و پرهراس خودش در قرن شانزدهم میلادی را به روزگاری سخت تعبیر کرده بود؛ عنوانی که یوسا برای گواتمالای دهه پنجاه میلادی مناسب دید.

وینش پیشتر به بهانه‌ی ترجمه شدن رمان «روزگار سخت» به فارسی (آن هم توسط دو مترجم، مهدی سرایی و سعید متین) پرونده‌ای را برای آشنایی بیشتر با یوسا تدارک دید و اکنون به مناسبت درگذشت او این پرونده را بازنشر می‌کند. این پرونده کامل نیست. شاید در آینده نزدیک به سایر کارهای او، به «گفتگو در کاتدرال» شاهکارش، «سال‌های سگی» که با آن مشهور شد و «جنگ آخر زمان» که بسیاری آن را بهترین کارش می‌دانند و نیز به مقاله‌نویسی و فعالیت‌های روزنامه‌نگارانه او نیز بپردازیم. 

در آغاز نگاهی می‌کنیم به رمان «روزگار سخت». یوسا در این رمان مروری دارد بر کودتای نظامی کارلوس کاستیو آرماس که در سال 1954 با حمایت ایالات متحده‌ی آمریکا علیه دولت قانونی رییس‌جمهور وقت گواتمالا خاکوبو آربنس اتفاق افتاد. بهزادوفاخواه در یادداشت زیر به‌خصوص به این سوال پرداخته که آیا یوسا در هشتادوچهارسلگی و در زمان نوشتن این رمان دچار چرخشی در مواضعش شده است؟

مصاحبه‌های ماریو بارگاس یوسا نویسنده شهیر پرویی معمولا سیاسی‌اند. همیشه هم همینطور بوده. اما نگرانی اصلی یوسا در سال‌های آخر عمرش چیست و به نظرش جهان به کدام سمتِ اشتباه می‌رود؟

به نظر می‌رسد یوسا در واپسین سال‌های عمرش نگران حاکم شدن فرهنگ تصویری به جای کتاب و فرهنگ نوشتار بود. او معتقد بود نه تنها در جهان سوم، که از قضا خصوصاً در جهان اول روزبه‌روز مصرف کردن تصویر به جای درنگ در متن دارد حاکم می‌شود و برآمدن دولت ترامپ در ایالات متحده را نتیجه عینی این تغییر فرهنگی می‌دانست.

سعیده شهسواری یکی از مصاحبه‌های صورت گرفته با یوسا در مورد دموکراسی را به فارسی برگردانده که در لینک زیر می‌خوانید.

در یک مطلب مجزا هم روبرت صافاریان به فصل بیست‌ودوم از رمان «سور بز» پرداخته است. فصلی که بعد از مرگ تروخیو دیکتاتور هولناک دومینیکن، بالاگر جانشین او تلاش می‌کند با تدبیر و سیاست دموکراسی را به کشور بازگرداند. نویسنده یادداشت می‌نویسد: «در خبرها می‌خوانیم فلان دیکتاتور مرد یا کشته شد و جانشینش کشور را به سوی دموکراسی هدایت کرد. این که این اتفاق چگونه رخ می‌دهد و چه بازی مرگ‌وزندگی ظریفی در پس این دو جمله‌ی ساده در کار است، امری‌ست که هرگز با این جزئیات در جایی نخوانده بودم.»

اما #یوسا محدود به رمان نوشتن نبوده. او در عمرش فعالیت‌های زیاد دیگری هم کرد. حتی بعد از حمله آمریکا به عراق به عنوان خبرنگار روزنامه ال پاییس اسپانیا به عراق رفت و سلسله گزارش‌هایی برای این روزنامه درباره عراق نوشت. کتابی که با وقوع این همه اتفاق در هجده سال اخیر کمی کهنه شده.

اما ادبیات کهنه نمی‌شود. «چرا ادبیات؟» مجموعه‌ای از سه مطلب و یک گفتگو از ماریو بارگاس یوساست. دنیای بدون ادبیات از نظر یوسا دنیایی است که خلاصه می‌شود به مبارزه در راه بقا، ترس از ناشناخته‌ها و ارضای نیازهای مادی که نتیجه آن یکنواختی خردکننده زندگی خواهد بود چرا که همه خواهند پذیرفت که زندگی انسانی همین است که هست و چیزی قادر به تغییر آن نیست. گیتی صفرزاده نگاهی داشته به این کتاب.

در پایان یکی از نقدهای قدیمی‌تر وینش بر کتاب «رویای سلت» یوسا را هم آورده‌ایم. رمانی که او در سال 2010 منتشر کرد.

ماریو بارگاس یوسا