فروید و مسائل زیبایی‌شناختی
این مقاله را ۳ نفر پسندیده اند
نویسنده: شهرناز اعتمادی زیبایی‌شناسی فروید با سخن مترجم آغاز می‌شود. پس از آن مقدمه نسبتاً کوتاه نویسنده آمده و بدنه کتاب به چهار فصل و یک نتیجه‌گیری کوتاه تقسیم شده است. فروید، از ابتدای پیدایش روان‌کاوی، به آثار هنری و مسائل زیبایی‌شناختی توجه خاص داشت و بسیاری از ایده‌های روان‌کاوانه خود را بر مبنای رابطه هنر و ادبیات و درمان بالینی مطرح می‌کرد. هنر از دید او آمیزه‌ای از نبوغ و خلاقیت به همراه تلاش برای غلبه بر ملال و ناتوانی روزمره به کمک قدرت آفرینندگی بود و با این رویکرد تأثیر ماندگار بر انسان‌شناسی، جامعه‌شناسی، هنر و ادبیات، دین و فلسفه به جا گذاشت و به زعم نویسنده کتاب در کنار کسانی چون داروین، مارکس و نیچه قرار گرفت. اگرچه پس از او تلاش برای به‌دست‌دادن اصول زیبایی‌شناسی روان‌کاوانه‌اش بی‌نتیجه ماند، اشاره‌های درخشان او به روان‌شناسی هنر _که در آثارش پراکنده است_ به اندازه نظریه‌های روان‌کاوانه او تأثیرگذار بوده و کتاب تفسیر رویاهای او، که به اثری کلاسیک بدل شده، از حیث هنری و فلسفی جذابیتی ماندگار دارد؛ بیشتر به این دلیل که حیطه‌های پیچیده تحلیل روان‌شناختی را شرح می‌دهد و در عین حال روایت شخصی نامشهودی دارد که خواننده را رویا به رویا به خویشتن مدفون‌شده خود فروید می‌کشاند. جک اسپکتور، در کتاب زیبایی‌شناسی فروید با تکیه بر این اصل که طیف پردامنه موضوعات مورد بررسی فروید را تاکید بر وجه شخصی و درونی مسائل او به هم وصل می‌کند، سعی کرده انسجامی بین نظریات پراکنده فروید ایجاد کند و نظریه‌های مرتبط با هنر او را در چارچوبی نو بگذارد که اسلوبی بدیع برای صورت‌بندی دنیای مدرن و مظاهر تمدن جدید به دست می‌دهد. اسپکتور، با تفحص در جنبه‌های سوبژکتیو و شخصی بررسی‌های ظاهراً ابژکتیو فروید درباره هنر، انسانی را نمایان کرده که در پس این بررسیها پنهان است. هدف نویسنده نقد صحت و اعتبار یافته‌های علمی فروید نبوده، بلکه او را در مقام هنرمند یا فیلسوف و تفسیر رویاهای او را در حکم شاهکار هنری بررسی کرده و بدین‌گونه بررسی و نقدی نو به دست داده است. مترجم در مقدمه بیست صفحه‌ای خود، که علاوه بر در اختیار گذاشتن شمایی کلی از مطالب کتاب، اشراف وی را به موضوعات کتاب هم به‌خوبی نشان می‌دهد، ابتدا شرح مختصر و مفیدی از روند رشد و تربیت فرهنگی فروید آورده، که به عنوان عضوی از خانواده‌ای یهودی لیبرال‌مسلک متعلق به طبقه متوسط اتریش از اوج‌گیری آرمان‌خواهی، رواداری و تکیه بر عقل تأثیر پذیرفته و سپس در دوره شکوفایی خود، همزمان با مرگ پدر، با فروپاشی این آرمان‌های فرهنگی و سیاسی مواجه بوده است. سپس تاریخچه‌ای کوتاه از نحوه انتخاب زمینه فعالیت فروید آورده و بحث را به ارتباط نظریه‌های روان‌کاوی او و آثار هنری و مسائل زیبایی‌شناختی کشانده. رویکرد نامأنوس او را به هنرمندان جامعه شرح داده، به رابطه لغزش‌های فرویدی با درک کار و زندگی هنرمند اشاره کرده و به این مسئله که بررسی فرم در هنر تابع فهم کارکرد و فرم نه پدیده‌ای فرمالیستی و گسسته از زندگی که امری تنیده در ترس‌ها و اشتیاق‌های فردی است. همچنین به مقوله جنسیت پرداخته و کژفهمی‌ها را در مورد این نظر فروید توضیح داده که زیبایی امری برآمده از حوزه احساس‌های جنسی است و این که محوریت امر جنسی در آرای فورید را لازم است در قالب مفاهیمی چون والایش در نظر گرفت. پس از آن معرفی کوتاهی از جک اسپکتور و ارتباط او با مقوله نسبت روان‌کاوی و تاریخ هنر آورده و رویکرد او را به نحوه مواجهه فروید با نویسندگان و هنرمندان شرح داده و در همین جا اشاره بجایی دارد به کاربرد عملی این کتاب: «بینش‌های روان‌کاوانه‌ای که اسپکتور، ضمن بررسی تحلیل‌های فروید از آثار هنری و زندگی هنرمندان، در جهت روشن کردن وجوهی از شخصیت و زندگی خود او به کار می‌بندد خصوصاً از این حیث الهام‌بخش‌اند که می‌توانند الگویی برای تأمل در نفس باشند، تأملی که به واسطه توجه به لغزش‌های تفسیری و به تاکید بر نکاتی خاص و غفلت از نکاتی دیگر میسر می‌شود؛ همچنان که حقیقت هر سوژه‌ای آن‌جا برملا می‌شود که ناخواسته به خطا می‌رود. مفیدترین درسی که از فروید می‌توان آموخت ضرورت خودنگری و تشکیک در برداشت‌هایی است که آن‌ها را بی‌هیچ شائبه‌ای پذیرفته‌ایم…» به زعم اسپکتور: «فروید در پی جستن خویش بود، اما این کار را با وقوف و علاقه‌ای مداوم به جهان بیرونی می‌کرد؛ ابژه‌هایی که برایش موضوع تأمل می‌شدند (اعم از آدم‌ها یا اشیاء) سویه دیگر علاقه او به نفس خودش بودند… و این سرچشمه علاقه‌اش به کار بالینی بود و از خلال تحلیل پاسخ‌های زیبایی‌شناختی‌اش بود که به‌تدریج به فهمی از پرسش‌هایی مهم درباره ادراکات و انگیزه‌هایش می‌رسید، و این نیز سرچشمه علاقه‌اش به تحلیل هنر بود.» پس از مقدمه مترجم، نویسنده در مقدمه خود نوشته‌های فروید را در مورد هنر به سه دوره تقسیم می‌کند. دوره ابتدایی پیش از روان‌کاوی که مسائل مربوط به مرگ و قدرت و هویت تحت‌الشعاع مطالعات علمی و پزشکی او قرار گرفته. دوره مبانی از مطالعاتی درباره هیستری تا جستارش در مورد لئوناردو داوینچی، دوره رمانتیک و هنرمندانه، که در ناخودآگاه و رویاهای خود کاوش و نقش امر اروتیک را به‌عنوان یکی از نیروهای اصلی ذهن آشکار می‌کند و دوره متأخر از جستار لئوناردو و بررسی‌های اولیه درباره دین در توتم و تابو تا اشارات نهایی به هنر در آینده یک پندار و موسی و یکتاپرستی، که با دست‌کشیدن از تحلیل رویاهای خود به غریزه مرگ و مطالعاتی در نظریه و سامان‌یابی گروه‌های اجتماعی معطوف می‌شود؛ نویسنده در این بین جستار لئوناردو را کاری کلیدی معرفی می‌کند که در آن فروید تشویش‌هایش را درباره رسیدن به نقطه‌عطفی در زندگی با هم‌هویت شدن با نابغه‌ای چون لئوناردو شرح می‌دهد. وی در ادامه توضیح می‌دهد که وقایع مهم زندگی فروید را از زندگینامه مبسوط او، نوشته ارنست جونز، هر جا که با مباحث هنری مرتبط بوده، آورده و پس از طرح نظریات او در مورد هنر و هنرمند برای بررسی تأثیر این نظریات بر آثار هنری و ادبی متأخرتر، بعد از تحلیل جستارهای خود فروید درباره مجسمه موسای میکل آنژ، تابلوهای مونالیزا و مریم عذرا، حنای قدسیه لئوناردو و داستان گرادیوای ویلهلم ینسن، تکنیک‌های برآمده از روان‌کاوی و برای درک و ارزیابی دو اثر مدرن، تعرض رنه مارگریت و عبارتی از رمان شب‌زنده‌داری فینگان‌های جیمز جویس به کار گرفته است. فصل اول کتاب به پس‌زمینه ذوق فروید و دیدگاه‌هایش درباره هنر، زندگی در وین و تربیت او و فصل دوم به موضوع فروید و هنرمند از خلال بررسی تفسیر رویاها و آسیب‌شناسی روانی زندگی روزمره، داستان گرادیو و جستار لئوناردو اختصاص یافته است. فصل سوم مربوط به نظریه‌های فروید درباره هنر و فصل چهارم درباره تأثیر فروید بر هنر، ادبیات و نقادی است. کتاب با نتیجه‌گیری کوتاهی پایان می‌گیرد و نویسنده در این جمع‌بندی چنین نظر می‌دهد که فروید برای یک نسل کامل سرمشق کم‌نظیری از کندوکاو و کشف بصیرت‌مندانه خویشتن به یادگار گذاشته و در این راه آمیزه‌ای از آفریننده‌ای راسخ و استوار و یک موجود انسانی رقت‌انگیز از خود نشان داده است. کتاب طرح جلد مناسب، کاغذ سبک و خوشرنگ، صفحه‌آرایی خوش‌نما، حروف خوش‌خوان و صحافی محکم و مطمئن دارد. ترجمه ماهرانه و به دور از ابهام است، گرچه نثر مترجم را می‌شد که ویراستار قدری روان‌تر و غیر‌پیچیده‌تر کند. فروید و مسائل زیبایی‌شناختی
فروید
