جعفر مدرس صادقی؛ آشتی‌دهنده با متون کهن

24 مهر 1403

وینش

در ادبیات فارسی معاصر چهره‌های تأثیرگذاری هستند که هرکدام به علتی مطرح و ماندگار شده‌اند. وینش قصد دارد هر ماه با عنوان «قلم ماندگار» پرونده‌ای برای یکی از این نویسندگان تهیه کند. در این پرونده‌ها ضمن معرفی نویسنده و آثارش، دلیل مطرح شدن و ماندگاری یا بحث‌برانگیزی آثار او مطرح می‌شود تا فرصتی برای آشنایی و نگاه دقیق‌تر به فعالیت‌های ادبی معاصر داشته باشیم. هفتمین پرونده این مجموعه به جعفر مدرس صادقی اختصاص دارد.

جعفر مدرس صادقی؛ آشتی‌دهنده با متون کهن

جعفر مدرس صادقی نویسنده معاصر ایرانی است. از او تابه‌حال بیش از بیست رمان و مجموعه داستان منتشر شده است. او ترجمه و ویراستاری هم می‌کند. نام او برای بسیاری از خوانندگان رمان فارسی آشناست و سبک و سیاقش طرفداران خاص خود را دارد. پیش از این نیز با انتشار پرونده‌ای در وینش تحت عنوان جعفر مدرس صادقی، از «سفر کسرا» تا «بهشت و دوزخ» درباره آثار داستانی او گفته‌ایم.

مدرس صادقی علاوه بر داستان‌نویسی و پژوهش از سال 1372 کاری را آغاز کرد که تلاش ارزشمندی برای آشنایی نسل جدید با متون کهن ادبیات بود. بهتر است بگوییم که او قصد داشت با بازخوانی مناسب از آثار مطرح کلاسیک ادبیات ایرانی کاری کند که خواننده امروزی بتواند روان‌تر و آسان‌تر این متون را بخواند و با آنها ارتباط بگیرد.

این مجموعه که اولین آن به ترجمه تفسیر طبری اختصاص داشت تاکنون با یازده عنوان دیگر هم ادامه پیدا کرده و استقبال از آن و چاپ‌های چندباره کتاب‌ها نشان می‌دهد که جای چنین بازخوانی در زمان معاصر خالی بوده.

مجموعه «بازخوانی متون» تلاش جعفر مدرس صادقی برای آشتی دادن نسل امروز با متون کهن ایرانی است. او می‌کوشد این آثار را که بیشتر جنبه آموزشی و پژوهشی‌شان در دانشگاه‌ها مورد توجه بوده، به میان خوانندگان عادی بیاورد. ویرایش‌های جدید او قرار نیست سبک و سیاق این آثار را تغییر دهند؛ او در مقدمه‌هایی که در ابتدای این آثار می‌نویسد شرح کاملی درباره اثر و شیوه نگارشش می‌دهد و در انتهای کتاب نیز نمایه‌هایی برای درک بهتر متن اضافه می‌کند.

برای آشنایی بیشتر با این مجموعه ابتدا معرفی درباره «مقالات مولانا»، دومین کتابی از این مجموعه که به چاپ رسید، را بخوانید.

مقالات مولانا

مقالات مولانا یکی از کتاب‌های مجموعه بازخوانی متون است که نشر مرکز از سال 1372 توسط مدرس صادقی شروع کرد. مقالات مولانا دومین کتاب این مجموعه است که در همان سال منتشر شد و تاکنون چندین‌بار تجدید چاپ شده است. هدف اصلی این مجموعه این است که خواننده علاقمند به ادبیات کلاسیک فارسی بتواند آثار مطرح را به شکلی روان و قابل فهم بخواند تا بتواند با آن ارتباط بگیرد.

اما برای آشنایی بیشتر با این مجموعه و کاری که مدرس صادقی در آن انجام داده، مقاله طاهره تهرانی خواندنی است.

جعفر مدرس صادقی، مرهم‌گذار شکاف خواننده معاصر و متون ادبیات کهن

جعفر مدرس صادقی که با رمان‌هایش _گاوخونی و بالون مهتا و…_ شناخته شده است، تلاشی ستودنی دارد برای آشتی با ادبیات کهن. مجموعه کتاب‌های بازخوانی متون که توسط او ویرایش شده و نشر مرکز آنها را چاپ و عرضه کرده عناوین متنوعی دارد: مقالات مولانا، مقالات شمس، تاریخ سیستان، عجایب‌نامه، سیاست‌نامه، قصه‌های شیخ اشراق، تاریخ بیهقی و… او در این ویرایش‌ها سعی کرده است به صورت اصلی و جوهر متن دست یابد، اشتباه‌ها و بی دقتی‌های نسخه نویسان و کاتبان را تصحیح کند؛ تا در مجموع بتواند خاطر خواننده را از اینکه آنچه می‌خواند متن اصلی است راحت کرده باشد.

سفرنامه‌ی ناصرِ خسرو دهمین کتاب از مجموعه بازخوانی متون است، اثری که با همان رویکرد بازخوانی به سراغ اثر معروف ناصرخسرو قبادیانی بلخی رفته. کامران فرهادی ضمن بررسی این اثر به دنبال این پرسش است که آیا واقعا این کتاب برای خواننده غیرحرفه‌ای مفید است؟

«مجموعه‌ی بازخوانی متون» و تازه‌ترین کتابش: سفرنامه‌ی ناصرِخسرو

سفرنامه‌ی ناصرِخسرو دهمین کتاب از «مجموعه‌ی بازخوانی متون»‌ است. هر کتاب‌ این مجموعه شامل یکی از متون نثر کهن فارسی است، با مقدمه و ویرایش جعفر مدرس‌صادقی. کار مدرس‌صادقی «تصحیح متن» نیست، چون مبنای کار او نه نسخه‌های خطی که معتبرترین چاپ‌های متون است. بازنویسی و تلخیص هم نیست، اما با «عین متن» هم فرق دارد و جایگزین چاپ‌های اصلی نمی‌شود، به‌ویژه برای تحقیق و استناد. آیا این کتاب جدید، همان‌طور که ادعا شده، برای خوانندگان غیرحرفه‌یی مفید واقع می‌شود؟

شاید یکی از دلایل روآوردن مدرس صادقی به کار بازخوانی متون، علاقه او به پژوهش و سابقه‌اش در ویرایش بوده باشد. گواه این ماجرا دو کتابی است که این علاقمندی را نشان می‌دهد، یکی کتاب «اندر آداب نوشتار» که درباره خط و نگارش فارسی است و دیگری کتاب «سه استاد» که آن را ادای دینی به ابراهیم گلستان، شمیم بهار و قاسم هاشمی‌نژاد می‌داند.

فرشته نوبخت درباره کتاب سه استاد نقدی نوشته است.

ادای دین شاگردی به استادان

«این ادای دین شاگردی‌ست به استادانی که هرگز به‌دنبال لشکرکشی نبودند و هیچ تلاشی هم در این راستا به خرج ندادند….» در ابتدا به نظر می‌رسد واقعیتی که مدرس‌صادقی در پشت جلد کتابش بیان کرده، تلاشی برای روایت ناداستان‌هایی درباره‌ی ابراهیم گلستان، شمیم بهار و قاسم هاشمی‌نژاد است. مخاطب کنجکاو می‌شود تا بداند شاخص‌ترینِ قله‌ها، چگونه بی‌آنکه سوار بر موجی شوند، هر یک به کار خویش مشغول بوده‌اند. اما مخاطب سرخورده می‌شود چون از همان بخش اول به سبب دخالت عواطف و نگرش‌های شخصی راوی، به شبهِ ناداستان‌هایی تقلیل می‌یابد که محدود به باز روایتِ خاطراتِ نویسنده درباره‌ی آثارِ این سه استاد است.

نمی‌شود از مدرس صادقی حرف زد اما به مهمترین رمان او اشاره نکرد، رمان گاوخونی که از معدود آثار داستانی ایرانی است که به فیلم هم تبدیل شده. مطلب «چرا گاو خونی رمان مهمی است؟» به بررسی این اثر پرداخته.

چرا گاوخونی رمان مهمی است؟

چه چیز در این صد صفحه رمان که هیچ کجایش لحن پر سوز و گداز ندارد این‌قدر غم‌آور و گریه‌آور است؟ فکر می‌کنم اگر کسی بتواند جواب این سوال را بدهد راز ماندگاری گاوخونی را هم پیدا کرده است. گاوخونی به دلایل شخصی برای من رمان مهمی است و چند نفر دیگر را هم می‌شناسم که به دلایل شخصی گاوخونی را دوست دارند. گاوخونی «هامونِ» رمانِ فارسی است (و کاش می‌شد گفت هامون، گاوخونیِ فیلمِ فارسی است)؛ اگر نقصی هم داشته باشد به بزرگی‌اش می‌بخشی.

جعفر مدرس صادقی چندان اهل مصاحبه نیست. از او گفت‌وگوهای چندانی منتشر نشده و به نظر می‌آید که ترجیح می‌دهد در سکوت و آرامش کارش را انجام دهد. از معدود گفت‌وگوهای او گزیده‌هایی را انتخاب کرده‌ایم که تصویری از او و نگاهش به نوشتن را نشان دهد.