سه شعر از فدوی طوقان، شاعر فلسطینی

 معرفی شاعر راستین جنبش مقاومت فلسطین فدوی طوقان

فدوی طوقان متولد ۱ مارس ۱۹۱۷ در ناپلس و درگذشت ۱۲ دسامبر ۲۰۰۳ ناپلس است. فدوی طوقان نویسنده و شاعر فلسطینی از مشهورترین چهره‌های جنبش شعر و ادبیات مقاومت در زبان و ادبیات عربی در قرن بیستم میلادی به‌شمار می‌رود. فدوی طوقان با سرودن اشعاری آمیخته به اندوه ناشی از اشغال اراضی فلسطینی، استعمارزدگی و استثمار جهانی و رنج ناشی از اسارت و تبعید درون وطنی و در سرزمین مادری‌اش یکی از پیشگامان جنبش شعر مقاومت در جهان متن عربی است.

او به همراه نازک الملائکه، بدر شاکر السیا (که پایه­‌گذاران شعر معاصر عرب در عراق محسوب می‌شوند) و با هم‌میهنش، سلمی الخضراء الجیوسی، از برجسته‌ترین بانوان شعر عربی مدرن محسوب می‌شوند. با پیش آمدن جنگ ژوئن ۱۹۶۷ و شکست اعراب بسیاری از شاعران عرب از تغزل‌سرایی به ستیزه­‌سرایی و نیز شعر مقاومت مدنی روی آوردند.

فدوی نیز که شعر را از برادرش فرا گرفته بود، به صف شاعران جنبش شعر “حرّ” و یا تعبیر امروزی شعر مقاومت مانند محمود درویش، سمیح القاسم، توفیق زیاد، سالم جبران و معین بسیسو و دیگران پیوست و اشعار موثری را در سوگ ملت و مردمانش و خصوصا رنج مضاعف تبعید و خشونت بر علیه زنان و کودکان و سرزمینش سرود.  

اشعارش در میان فلسطینیان و جوانان میهن خویش هماره با استقبال گسترده‌ایی مواجه شده است. چراکه جوانان و هموطنانش را به مقاومت  مدنی و مبارزه غیرخشونت‌آمیز دعوت می‌کرد. شعر طوقان انعکاس واقعی تمامی رنج‌ها و مشقت‌های تاریخی مردمان و سرزمین فلسطین است. در شعر طوقان سرزمین و خانه به‌صورت استعاره‌ی مادر، مام و وطن به وضوح بکار برده می‌شود. او در اشکال و مظاهر طبیعت نقش مؤثر مادر و زن را می‌ستاید و آغوش زمین را بر باروری و زایش و صلح و دوستی می‌ستاید.

اگرچه در اشعارش به ظلم و جور زیاده‌خواهی و استکبار جهانی شدیدا اعتراض می‌کند، اما رگه اکو فمینیستی در عناصر زیست‌بوم و باورهای مذهبی‌اش کلید درک بهتر اشعارش و بینش شاعرانگی اوست. عناصر زیست‌بومی، اکولوژیکی همچون خاک، درختان، رودها و سبزه‌زارها و دریا و تصاویر بصری محیط طبیعی زیستگاهش،  در اشعارش با ظرافتی زنانه ظهور چشمگیری دارند.  

او از ستم و بیدادی که بر سرزمینش و زنان و مادران وطنش رفته و باعث جنگ‌های تاریخی شده، با لحنی نکوهش‌آمیز و بردبار و البته مادرانه، امیدوارانه به آینده زمین و سرزمینش، می‌سراید و به آن باوری عمیق دارد. شعر طوقان صدای راستین زنانه و مقاوم جنبش مقاومت مدنی در فلسطین است.

شعر فدوی طوقان تغزلی ناب را همراه با موضوعات اجتماعی، تاریخی و اسطوره‌ایی درهم می‌آمیزد و هماره امیدواری و عدالت و صلح و آرامش را به نسل‌های آینده سرزمینش نوید می‌دهد.

اینک ترجمه سه شعر فدوی طوقان را که از زبان انگلیسی و عربی برگردان شده با هم بخوانیم. در کتاب “بادگویان” معرفی شاعران اکوفمنیستی و اکولوژیکی جهان به کوشش سعیدجهانپولاد نشر ایهام که در دست انتشار است، بخشی به شعر و شاعرانگی فدوی طوقان نماینده‌ی واقعی شعر فلسطین اختصاص یافته.

¤ درآمیختن

دیگر چیزی نمی‌پرسم

از اتفاق مرگ در سرزمینم

به خاطر تبدیل‌شدنم به علف

به خاطر درآمیختنم به گل

به اینکه سبدی گل شوم

کودکی به‌ روزی دیگر

در سرزمین من

انتخاب خواهد کرد

تمام آنچه می‌پرسم

این است

که در دامن کشورم بمانم

درست شبیه خاک

 درست شبیه علف

 شبیه گل

¤¤¤

¤ چونان خورشید


 ایستاده بودند آنان

و داشتند شعله‌ور می‌شدند در جاده

که جان دادند

درخشان مانند ستاره‌های فروزان

فشرده بودند لب‌هایشان را

به لب‌های زندگی

ایستاده بودند

در برابر مرگ

با سینه‌های ستبر صخره‌وار

پیشاپیش مرگ

ایستاده بودند  

و آنگاه همچون خورشید

به یکباره ناپدید شدند

¤¤¤

¤   به  یار غریب

رفیق غریب من

گر بود راه من به سوی تو هموار

همچو دیروز  

اگر که نبودند تنها 

بر هر گذرگهی

مارهای نعره‌زن کشنده

و نمی‌کندند   

برای خویشان و مردمم

گوری چنان

و آتش و  مرگ نمی‌کاشتند در آن

و  امروز اگر فرو ریخت

و سنگباران (سنگسار)  نمی‌کردند

با خفت و ننگ

خاک سرزمینم را

و اگر قلب مرا که خوب می‌شناسی

همچون گذشته بود

و نمی‌ریخت خونش 

بر خنجر ذلّت و شکست

و اگرم من همچون گذشته‌ها

به جلال و خاندان و میهنم  

می‌بالیدم و می‌نازیدم

بی‌درنگ، اینک

 می‌ماندم کنار تو

و کشتی زندگیم

بر کرانه عشق تو

پهلو می‌گرفت

این را بدان

بی‌شک

امروز همچون دو کبوتر

در آشیان کنار هم بودیم