چهره های موسیقی ایران معاصر

شکی نیست هر فرهنگ و جامعه‌ای که بخواهد حافظه فرهنگی و هنری خود را حفظ کند نیاز به پژوهشگران دلسوزی دارد که جاهای خالی را پر کنند و با همت عالی آثاری بزرگ و ماندگار پدید آورند. برای نمونه، استاد بهرام بیضایی در عرصه ادبیات نمایشی چنین شخصیتی است؛ کسی که فیلمنامه‌ها و نمایشنامه‌ها و آثار نمایشی که در طول تاریخ پر فراز و نشیب ایران باید نوشته می‌شد را به رشته‌ تحریر می‌آورد و به گوشه‌های تاریک تاریخمان نظر می‌افکند.

استاد هوشنگ اتحاد پژوهشگر پرتلاش عرصه فرهنگ و هنر نیز در جرگه افرادی است که همت می‌کنند و با زحمات فراوان کتاب‌های مرجعی تالیف می‌کنند که در تاریخ ماندگار خواهند شد. کتاب چهره‌های موسیقی ایران معاصر که در پنج جلد از سوی نشر نو منتشر شده است یکی از کتاب‌های مرجع منحصر بفرد است که به زندگینامه همه افراد مهم و شاخص موسیقی ایرا در دو قرن اخیر می‌پردازد.

موسیقی، نماد فرهنگی و زبان مشترک یک ملت

موسیقی، با آن‌که انتزاعی‌ترین شکل هنر شناخته می‌شود، یکی از مهم‌ترین نمادهای فرهنگی هر کشور است. هنر موسیقی پلی است میان آحاد جامعه، زبانی است بی‌کلام اما گویا، که احساسات، شادی‌ها، اندوه‌ها و حالات روحی مردم یک سرزمین را بازتاب می‌دهد. با این حال، در روزگار ما، وضعیت به‌گونه‌ای است که حتی بسیاری از افراد اهل فرهنگ و مطالعه نیز آشنایی چندانی با موسیقی ملی خود ندارند؛ چه برسد به دیگران. برای بسیاری، تنها بلندی صدا اهمیت دارد، نه آن‌چه پخش می‌شود.

از همین منظر، مسئله شکاف نسلی و آن‌چه امروز به‌عنوان «فاصله بین نسل قدیم و نسل جدید» شناخته می‌شود، واقعیتی تلخ و قابل تأمل است. این‌که تفاوت نسلی امری طبیعی و حتی ضروری در مسیر رشد و تحول اجتماعی است، تردیدی نیست. اما نگرانی اصلی، فاصله‌ای است که نه از تفاوت دیدگاه، بلکه از ناآگاهی، بی‌انگیزگی و گم‌گشتگی هویتی ناشی می‌شود. ما کمتر با قله‌های فرهنگ و هنر این سرزمین آشنا هستیم. نمی‌دانیم بر سر ادبیات، موسیقی، نقاشی، تئاتر، رمان و تاریخ ما چه آمده است و در نتیجه نمی‌توانیم جایگاه امروز خود را به درستی درک کنیم.

مجموعه «چهره‌های موسیقی ایران معاصر» تلاشی است برای بازشناسی و معرفی بزرگان موسیقی ایران به نسل امروز. هدف آن است که نسل جدید، در کنار شناخت هنرمندان معاصر، با آثار و نقش‌آفرینی موسیقی‌دانان تأثیرگذار گذشته نیز آشنا شود. با گوش سپردن به نغمه‌هایی که در دهه‌های گذشته طنین‌انداز بوده‌اند، می‌توان به فهمی عمیق‌تر از مسیر طی‌شده در موسیقی این سرزمین دست یافت؛ این‌که چه کسانی در اوج ایستاده‌اند، چگونه به آن‌جا رسیده‌اند و چرا آثارشان تا این اندازه بااهمیت و ماندگار بوده است.

این موسیقی، با وجود تمام دشواری‌ها، همواره بازتاب‌دهنده زندگی جمعی مردم ایران بوده و توانسته جایگاهی جهانی پیدا کند. امروز، بیش از هر زمان، نیازمند بازگشت آگاهانه به ریشه‌های موسیقی‌مان هستیم تا پیوندی دوباره با هویت فرهنگی‌مان برقرار کنیم.

هوشنگ اتحاد؛ نویسنده‌ای با عشق ماندگار به ادبیات و پژوهش

هوشنگ اتحاد، نویسنده و پژوهشگر برجسته، خالق مجموعه ۱۴ جلدی «پژوهشگران معاصر ایران» است؛ مجموعه‌ای کم‌نظیر که جای خالی آن در ادبیات زندگی‌نامه‌ای کشور احساس می‌شد. مجموعه پنج جلدی «چهره‌های موسیقی ایران معاصر» نیز در میان کتب مرجع موسیقی ایران نظیر ندارد و هیچ پژوهشگری چنین با دقت و تفصیل به زندگی و زمانه چهره‌های مهم موسیقی ملی ایران نپرداخته است.

هوشنگ اتحاد در خانواده‌ای فرهنگ‌دوست رشد یافته‌ است. مادرش که علاقه‌مند به موسیقی و هنر بود، نقش مهمی در شکل‌گیری شخصیت فکری او ایفا کرد.

خود اتحاد نیز بارها به این موضوع اشاره کرده که نخستین آشنایی‌اش با کتاب و مطالعه، به ‌واسطه‌ی راهنمایی‌های مادرش شکل گرفت. با وجود آن‌که در دانشگاه رشته مهندسی باغبانی را انتخاب  و تا مقطع کارشناسی ارشد نیز در همین حوزه تحصیل کرد، علاقه‌ی اصلی‌اش همواره ادبیات بود. او سال‌ها در حرفه‌ی مهندسی کشاورزی فعالیت داشت، اما ادبیات را نه به‌عنوان یک علاقه‌مندی ساده، بلکه همچون معشوقی همیشگی در کنار خود داشت. علاقه‌ای که ریشه در دوران کودکی‌اش داشت؛ جایی که دوستان و هم‌کلاسی‌هایش او را با ادبیات و شعر می‌شناختند.

علاوه بر ادبیات، فعالیت‌های پژوهشی نیز بخش مهمی از مسیر حرفه‌ای او را تشکیل داد. در دوران اشتغال در سازمان پارک‌ها، در کنار انجام وظایف اداری، به تحقیق و مطالعه در حوزه‌های مختلف نیز می‌پرداخت. در همین مسیر بود که به خلأی جدی در ادبیات ایران پی برد: نبود زندگینامه‌ای جامع از پژوهشگران کشور. در حالی که درباره شاعران، هنرمندان و موسیقی‌دانان آثار فراوانی نگاشته شده بود، پژوهشگران – به‌عنوان حاملان و حافظان میراث فرهنگی و ادبی – جایگاهی شایسته در ادبیات زندگی‌نامه‌ای نیافته بودند.

اتحاد پس از مدتی تأمل و با درک اهمیت این خلأ، تصمیم گرفت قدم در این مسیر بگذارد؛ مسیری که می‌دانست نیازمند تعهد، انضباط، و حبس خودخواسته میان انبوهی از کتاب‌هاست. او این راه را با عشق آغاز کرد و بیش از دو دهه از عمر خود را بی‌وقفه صرف تحقیق، نگارش و مستندسازی زندگی پژوهشگران معاصر ایران نمود. به‌گفته‌ی خودش، گاه آن‌چنان در نوشتن غرق می‌شد که گذر زمان را احساس نمی‌کرد و متوجه نمی‌شد که کی آفتاب طلوع کرده است.

سرانجام، حاصل این تلاش عاشقانه، مجموعه‌ای ارزشمند و مرجع‌شده از زندگی پژوهشگران ایرانی بود؛ اثری ماندگار که نام هوشنگ اتحاد را در تاریخ پژوهش فرهنگی و ادبیات زندگی‌نامه‌ای ایران تثبیت کرد.