مهدی آذریزدی؛ راوی گنج‌های کهن

25 دی 1403

وینش

در ادبیات فارسی معاصر چهره‌های تأثیرگذاری هستند که هرکدام به علتی مطرح و ماندگار شده‌اند. وینش قصد دارد هر ماه با عنوان «قلم ماندگار» پرونده‌ای برای یکی از این نویسندگان تهیه کند. در این پرونده‌ها ضمن معرفی نویسنده و آثارش، دلیل مطرح شدن و ماندگاری یا بحث‌برانگیزی آثار او مطرح می‌شود تا فرصتی برای آشنایی و نگاه دقیق‌تر به فعالیت‌های ادبی معاصر داشته باشیم. دهمین پرونده این مجموعه به مهدی آذریزدی اختصاص دارد.

مهدی آذریزدی؛ راوی گنج‌های کهن

مهدی آذریزدی حتی اگر نام خودش برای افرادی آشنا نباشد، نام مجموعه کتاب قصه‌های خوب برای بچه‌های خوب او آشناست. شاید در میان نسل میانسال امروز کمتر کسی را بتوان یافت که در دوران کودکی‌اش با این کتاب‌ها برخورد نکرده باشد.

عده‌ای او را پدر ادبیات کودک و نوجوان نامیده‌اند، به گمان ما پیش از آذریزدی هم افراد دیگری بوده‌اند که برای پا گرفتن ادبیات کودک و نوجوان در ایران تلاش کرده‌اند. اما کار ویژه و یگانه آذریزدی این است که کوشید داستان‌های درون ادبیات کهن ما را به شکلی امروزی و روان و قابل فهم برای بچه‌ها بنویسد. او در زمانی این کار را انجام داد که هنوز بازنویسی و بازآفرینی به شکل امروزی مطرح نشده یا حداقل به این شکل گسترده از گنجینه‌های کهن ما برای بچه‌ها صورت نگرفته بود. البته او کتاب‌های دیگری هم نوشت، از مجموعه قصه‌های تازه از کتاب‌های کهن تا هشت بهشت که منظوم است.

مهدی آذریزدی سال 1300 در خرمشاه یزد به دنیا آمد. درس‌های حوزوی خواند و از کودکی کار کرد. شاید کار کردن در کارگاه جوراب‌بافی که صاحبش می‌خواست کتابفروشی تأسیس کند مسیر زندگی او را تغییر داد و با دنیای کتاب آشنا شد. بعدها در چاپخانه کار کرد و همانجا بود که ایده ساده‌نویسی داستان‌های قدیمی به ذهنش رسید. هرچه بود او عاشق کتاب‌ها بود، عشق و علاقه‌ای که تا پایان عمرش در سال 1388 باقی ماند. این عشق و علاقه در کتاب عاشق کتاب و بخاری کاغذی به بهترین شکل بیان شده است.

مطلب زیر را برای آشنایی با این کتاب بخوانید.

عاشق کتاب و بخاری کاغذی

عشق به کتاب و رایحه دنیای کتاب‌های جدید او را از یزد به تهران، از شهری آرام و کویری به پایتخت شلوغ و به نقطه مرکزی صنعت چاپ و نشر کشور کشاند و این سفر سرگذشتی را برایش رقم زد که مثل یک خانه‌به‌دوش از کتاب‌فروشی‌های مختلف خاور، ابن‌سینا، علمی و امیرکبیر و… سر درآورده و دیده‌ها و شنیده‌هایی را دیده و شنیده که شاید در جاهای دیگر بازگو نکرده باشد. و حالا این خاطرات به‌صورت یک کتاب مستقل درآمده است؛ کتابی کم‌حجم، ساده و خوشخوان، برای دوست‌داران کتاب و مهدی آذریزدی.

قصه‌های خوب برای بچه‌های خوب شناخته‌شده‌ترین اثر آذریزدی است. او بخاطر این کتاب از یونسکو لوح تقدیر گرفت. در مطلب لیلا بهاری بیشتر با این مجموعه آشنا خواهید شد.

بار دیگر قصه‌های خوب

آذریزدی که خود در کودکی به مدرسه نرفته بود، عاشق کتاب خواندن بود. وقتی در چاپخانه‌ای مشغول کار روی نسخه‌ای از “انوار سهیلی” بود و قصه‌ای در آن توجهش را جلب کرد، با خود فکر کرد که بسیاری قصه و داستان در گنجینه ادبیات کشورمان وجود دارد که فقط افراد بسیار تحصیلکرده به آن‌ها دسترسی دارند، در صورتی‌ که این قصه‌ها می‌توانند برای کودکان و نوجوانان بسیار جذاب و آموزنده باشند؛ به شرطی که از پیچیدگی‌های زبانی آنها کاسته شود و به زبان ساده و روان بازنویسی گردند. این بود که خودش دست‌به‌کار شد و اولین جلد مجموعه‌ی قصه‌های خوب برای بچه‌های خوب را از داستان‌های کلیله و دمنه اقتباس کرد.

کتاب حکایت پیرقصه‌گو، حاصل گفت‌وگویی طولانی با مهدی آذریزدی است. او با زبانی شیرین در آنجا درباره زندگی و تجربیاتش گفته است. به همین بهانه سراغ پیام شمس‌الدینی رفتیم که این گفت‌وگو را انجام داده و درباره آذریزدی و آثارش پرسیدیم.

خدایا بچه‌های خوب را زیاد کن!

آذر یزدی با اینکه هیچ‌گاه ازدواج نکرده بود اما بچه‌ها را دوست داشت و همیشه این آرزو را بلندبلند بیان می‌کرد که “خدایا بچه‌های خوب را زیاد کن!” وقتی از او می‌پرسیدیم بچه‌های خوب چه‌کسانی هستند؟ می‌گفت بچه‌هایی که کتاب بخوانند. وقتی می‌پرسیدیم چرا باید زیاد شوند؟ می‌گفت چون زندگی من از راه حق التألیف کتاب‌هایم می‌گذرد؛ در حقیقت این بچه‌های خوب و کتابخوان هستند که خرج زندگی مرا می‌دهند.

آذریزدی نوشتن جلدهای اول مجموعه قصه‌های خوب برای بچه‌های خوب را در دهه چهل آغاز کرد. این آثار در دوران خودشان کاری بدیع و نوآورانه بودند و تا سال‌ها نمونه‌های بی‌بدیلی که در کتابخانه هر خانه‌ای که کتابی برای بچه‌ها داشت یافت می‌شد. طبیعی است که ارتباط گرفتن با آن هم برای بچه‌های دهه چهل و پنجاه تجربیات متفاوتی داشت. در مطلب «قصه‌های خوب برای همه» تجربه یکی از بچه‌های آن دوران را می‌خوانید.

قصه‌های خوب برای همه

چیزی که می‌توانم بگویم این است که مهدی‌آذریزدی اگرچه شاید کتاب‌های محبوبم را ننوشته، کار شایان تقدیری انجام داده که حاصلی بزرگ داشته؛ گام بلندی برداشته برای نزدیک کردن کودکان به زبان و ادبیات فارسی؛ کاری دوست‌داشتنی برای من و همه فارسی‌زبانان.

عده‌ای عقیده دارند که کار آذریزدی در مجموعه قصه‌های خوب برای بچه‌های خوب بازنویسی است و برخی هم این بازنویسی‌ها را از بعضی جهات نزدیک به حیطه بازآفرینی می‌دانند. ده‌سال پیش پژوهشی در این زمینه با عنوان «دگرگونی درون‌مایه‌ی قصه‌های عرفانی در بازنویسی‌های آذریزدی» در نشریه کاوش‌نامه زبان و ادبیات فارسی به چاپ رسید. بخش‌هایی از این مقاله را در وینش باز نشر می‌کنیم.