چهره دیگر فردوسی: روایتی از پژوهشگر بزرگ

چهره دیگر فردوسی: روایتی از پژوهشگر بزرگ

کتاب «درباره فردوسی و شاهنامه او»، نوشته استاد صدرالدین عینی، بنیان‌گذار ادبیات نوین تاجیک تلاشی است پژوهشگرانه برای بازخوانی سیمای شاعر بزرگ ایران زمین در آینه نگاه متفکر و ادیب برومند آسیای میانه و ایرانِ دوره معاصر. نویسنده کوشیده است میراث فردوسی را نه تنها از منظر ادبی، بلکه از زاویه تاریخی، هویتی و تمدنی بررسی کند. همین رویکرد چندبُعدی، اثر را از بسیاری نوشته‌های معمول درباره شاهنامه متمایز می‌سازد.

کتاب از سوی جناب آقای محسن فرح‌‎بر، محقق و تاجیک‌‎پژوه سرشناس و دلسوز و آگاه برگردان و از طریق انتشارات نگارستان اندیشه با شمارگان 200 نسخه و در 118 صفحه منتشر شده است.

به کتاب مذکور بزرگان ادب فارسی، استادان محمدجعفر یاحقی، صدر سعدی، عبدالخالق نبوی و رستم وهاب‌‎زاده مقالاتی راجع‌‎به فعالیت‌های استاد عینی در ادب‌پژوهی و نیز ارزش و اهمیت رساله مذکور مقالاتی افزوده‌‎اند.

مهم‌ترین ارزش این اثر، لحن تحلیلی و مستند آن است. نویسنده بر پایه منابع کم‌تر شناخته‌شده—به‌ویژه آثار پژوهشگران تاجیک و غربی چهره‌ای متفاوت از فردوسی را طرح می‌کند.

تمرکز کتاب بر جایگاه شاهنامه در هویت فرهنگی تاجیکان و فارسی‌زبانان فرای مرزهای ایران کنونی، نکته‌ای بدیع و قابل توجه است. خواننده درمی‌یابد که فردوسی صرفاً شاعر ملی ایران نیست؛ بلکه پدیده‌ای است فراملی که در ساختن خودآگاهی فرهنگی منطقه نقشی بنیادی داشته است.

بسیاری از کتاب‌ها درباره فردوسی، یا بر تحلیل داستان‌ها تمرکز می‌کنند یا بر زبان و سبک. اما این اثر با انتخاب زاویه بازتاب فردوسی در پژوهش‌های دانشمندان نوعی گفتمان تطبیقی ایجاد کرده است.

این رویکرد دو ارزش دارد: نورافکنی بر منابع کمتر دیده‌شده و گشودن مسیر برای پژوهش‌های هویت‌شناختی و منطقه‌ای. این جنبه سبب می‌شود کتاب برای پژوهشگران حوزه ایران‌شناسی، زبان و ادبیات فارسی، و حتی مطالعات سیاسی–فرهنگی سودمند باشد.

ساختار فصل‌ها نشان می‌دهد که نویسنده مسیر روایی–تحلیلی مشخصی را دنبال کرده است: ابتدا زمینه تاریخی و دیدگاه نسل‌های پیشین درباره فردوسی شرح داده می‌شود، سپس نمونه‌هایی از نقدها و تحلیل‌ها آورده می‌شود، و در نهایت، جمع‌بندی‌هایی درباره معنای فرهنگی شاهنامه ارائه می‌گردد.

استاد عینی با تکیه بر نسخی که از شاهنامه در دست داشته که اغلب منابع روسی و غربی بوده‌اند، سعی کرده در فضای آن روز ماوراءالنهر که انتقادهایی بر شاهنامه داشتند، روشنی بیندازد.

کتاب به‌طور طبیعی به‌دنبال تحلیل اندیشه فردوسی در نگاه دیگران است، اما مسائل زبانی، سبکی و روایت‌شناختی نیز مورد بررسی قرار گرفته‌‎اند.

«درباره فردوسی و شاهنامه او» کتابی است مفید، متفاوت و ارزشمند؛ به‌ویژه برای پژوهشگرانی که می‌خواهند دریابند فردوسی و شاهنامه چگونه در قلمروهای مختلف فارسی‌زبان فهم و تفسیر شده‌اند.

هرچند در برخی موارد شاید متن سنگین نماید، ولی آنان که به کتاب سر کار دارند، به روشنی از منظور و بیان استاد عینی سر درمی‌آورند. گستره منابع، رویکرد تطبیقی در فردوسی‌پژوهی کتاب را به اثری قابل توجه تبدیل می‌کند.

آقای محسن فرح‌‎بر جهت درک بیشتر از مضمون و معنی کتاب پاورقی‌های مفصل و مفید می‌‎آورد و با تفسیر و تشریح منابع و زندگی‎نامه مولفان و کتبی که استاد بر آنها اشاره نموده است، راه خواننده را هموار می‌سازد.

حسن دیگر کتاب در آن است که برگرداننده در پایان کتاب زندگی و آثار استاد عینی را همراه با عکس‌هایی که هرکدام گویای هزار داستان است و نیز نمایه بر این رساله آورده است.

به نظر اینجانب نشر این کتاب برای جامعه فرهنگی دنیای فارسی‌زبانان برحق مفید و کارساز است که از یک سو به مفاهیم شاهنامه آشنا بشوند، از سوی دیگر اندیشه و افکار استاد عینی را خواهند دید که در روزگار پر از چالش و تضادهای سیاسی و ایدئولوژی توانسته برداشت‌های عالمانه خویش را به سلک تحریر درآورد.

نشر این رساله ارزشمند را به همه دوستداران ادب تبریک و به مبتکر آن جناب فرح‌بر عزیز دست مریزاد صمیمانه می‌گوییم.

پیشنهاد مطالعه: باغ شفتالو؛ شکوه انسان و حیوان و تاریخ و اندوه