پرویز شاپور؛ ترسیم کاریکاتور با کلمه

پرویز شاپور؛ ترسیم کاریکاتور با کلمه

پرویز شاپور نگاه و قلمی ویژه داشت. همین باعث شد که احمد شاملو وقتی اولین‌بار با نوشته‌های او مواجه شد نام آنها را کاریکلماتور گذاشت و در مجله خوشه چاپ کرد.

کاریکلماتور تلفیقی از دو کلمه کاریکاتور و کلمات است. نامگذاری شاملو اشاره به این داشت که این نوشته‌ها به نوعی کاریکاتورهایی هستند که به قالب کلمه درآمده‌اند. در حقیقت نوشته‌های شاپور تصویرهای ذهن شوخ و طنازش بودند.

البته آثار شاپور پیش از آن هم به چاپ می‌رسید، به ویژه در نشریه طنز آن زمان (توفیق) که نگاه شوخ‌طبعانه‌اش مجال حضور می‌یافت. اما پس از نامگذاری شاملو بود که به عنوان سبک و نگاهی مستقل دیده شد و اولین مجموعه کارهایش در سال 1350 توسط بیژن اسدی‌پور به چاپ رسید.

پس از انقلاب نیز شاپور نوشتن را هم به صورت مستقل و هم در نشریه گل‌آقا ادامه داد. با اینکه او در اواخر دهه 70 درگذشت اما در سال‌های بعد سبک نوشتار او علاقمندان زیادی دربین جوانان پیدا کرد و افراد بسیاری به شیوه او روی آوردند و کاریکلماتور نوشتن.

برای آشنایی بیشتر با شاپور و کاریکلماتور مطلب زیر از مهدی فرج‌اللهی را که خودش هم کاریکلماتورنویس است بخوانید.

شاپور از زمان خودش عبور کرده است ساده‌ترین تعریف برای کاریکلماتور شاید این باشد: «کاریکلماتور، نوشته‌های پرویز شاپور است.» نوشته‌های شاپور در مسیر نام‌گذاری تا ارائه‌ی کتاب‌های او، دچار تغییرات اساسی شده است. در ابتدا کاریکلماتورهای شاپور لطیفه‌هایی متفاوت و چندخطی بود که بعداً تبدیل به نوشته‌هایی خطی و کوتاهتر شده است. این یادداشت مروری دارد بر حیات کاری او و سپس برخی ویژگی‌های نوشته‌های او را بررسی خواهد کرد.

نوشته‌های شاپور گرچه سبک و نگاهی ویژه خودش داشت اما کوتاه‌نویسی در ادبیات فارسی سابقه طولانی دارد. بخشی از هنر شاپور استفاده از ظرفیت‌های زبانی فارسی است که در نوشته‌های قدما نیز دیده می‌شد. دکتر اسماعیل امینی در این مقاله به بررسی ویژگی‌های زبانی کاریکلماتورهای شاپور پرداخته.

با اینکه عمده شهرت پرویز شاپور به خاطر کاریکلماتورهایش است اما او طراحی نیز می‌کرد. طرح‌های او نیز مثل نوشته‌هایش سبکی خاص داشت. موش، گربه و سنجاق‌قفلی از سوژه‌های مورد علاقه‌اش برای طراحی بودند. مطلب گربه روی سنجاق‌قفلی این بخش از کار شاپور را معرفی می‌کند.

گربه روی سنجاق‌قفلی پرویز شاپور اسم غریبی است. غریب از آن جهت که کوتاه می‌نوشت و عجیب می‌کشید. در حالت کاریکلماتوری جمله می‌شود گفت: شاعر غریبی بود. چون کم از خودش حرف می‌زده و اگرحرفی بوده، می‌شده کاریکلماتور، از حرف‌ها و خاطرات دوستان باید روایت زندگی‌اش را یافت.

از شاپور چندین کتاب باقی مانده که اکثر آنها کاریکلماتورهایش هستند. کتاب گزینه کاریکلماتورهای پرویز شاپور کتاب مناسبی برای آشنایی با کار اوست. با این کتاب در اینجا آشنا شوید.

شاپور با اینکه روحیه شوخ‌طبعانه داشت اما چندان اهل مصاحبه‌های جدی نبود. بخشی از گفت‌وگوی انجام شده با او را که در سالنامه گل‌آقا به چاپ رسیده برایتان انتخاب کرده‌ایم.

طنز دنده خلاص زندگی است سالنامه گل‌آقا هر سال به صورت یک مجموعه از مقالات و گفت‌وگوها در زمینه طنز در پایان سال منتشر می‌شد. گفت‌وگو با پرویز شاپور که در آن سال‌ها با گل‌آقا همکاری می‌کرد در یکی از این سالنامه‌ها به چاپ رسید. بخشی از این گفت‌وگو را که اشاره به خاطرات و زندگی شاپور دارد برایتان انتخاب کردیم.

در پایان این پرونده، نگاهی کنیم به برخی از نقاشی‌های پرویز شاپور که کیفیت خاص نوشته‌هایش را به یاد می‌آورد.

به نگاهم خوش آمدی پرویز شاپور همان‌طور می‌نویسد که می‌کشد. ما در طرح‌های مطایبه‌آمیزش همان ماهیت نوشته‌های طنزآمیزش را می‌بینیم. انگار اجتناب از ابتذال و سوژه‌های معمول، به اضافه‌ی یک ظرافت عالی و استفاده از حداقل کلمات و خطوط برای بیان مقصود، و نیز زیبایی و ظرافت در آثار شاپور همیشه با هم ظاهر می‌شوند. کارهای شاپور در طنز و کاریکاتور مدرن ما بی‌نظیر است و خاص خود او. شاپور با نوشته‌ها و طرح‌ها و نقاشی‌هایش، یک راه، یک طریق است.

نظر شما درباره کاریکلماتور چیست؟ برای ما بنویسید.

سفر