تهران قدیم به روایت

گاه سفر به بعضی مکان‌ها فقط‎ به صورت مجازی ممکن است زیرا آن مکان‌ها دیگر وجود خارجی ندارند.  با کمک کتاب “دروازه‌های تهران” نوشته کیانوش معتقدی به دروازه‌های شهر تهران سفر می‌کنیم. دروازه‌ها نماد بصری ویژه، مکانی برای گذار و جداکننده درون و بیرون شهر بود. به طور کلی آن‌ها نقش ارتباطی، دفاعی، امنیتی، اقتصادی، اجتماعی و حتی یادمانی و بصری داشتند.

سال 1387 برای دیدار با آقای پرویز دوایی، جشنواره فیلم کودکان و نوجوانان زلین در جنوب جمهوری چک را بهانه کردم و به آن‌جا رفتم، چون او هم با پشتوانه سال‌ها همکاری با سازندگان فیلم‌های کودک و نوجوان آن سرزمین، مهمان این جشنواره بود. در شهر مصفا و کوچک زلین فرصت هم‌نشینی با دوایی بیش‌تر از همیشه بود و نگاه زیباپسند او، راهنمایم. تجربه‌ای از همان زیبابینی‌های همیشگی‌اش در این شهر و آن سفر را دوایی مدتی بعد در کتاب محترم و زیبایش «بلوار دل‌های شکسته» نوشت؛ کتابی که به شکلی شاید تقدیری، نوشتن مقدمه‌اش به من سپرده شده بود. خبر نداشتم، و وقتی که خواندم، دیدم این همان چیزهایی است که در آن سفر و هنگام معاشرت و پرسه زدن‌هایم با او شاهدش بوده‌ام. وقتی آقای علی میرزایی برای یک ویژه‌نامه فصلنامه «نگاه نو» درباره پرویز دوایی (شماره 81، بهار 1388) از من مطلبی خواست، شرح آن تجربه و مشاهدات را در ترکیب با بخشی از نوشته خود دوایی نوشتم. در واقع در بخش‌هایی از این نوشته، جای دوربین و زاویه روایت و شخص راوی عوض شده اما نثر و کلام و توصیف باقی مانده است. مثل یک فیلم مدرن! برای خود تجربه تازه‌ای بود.

دیو سفیدی که بلندترین گنبد این سرزمین است، مامن کیومرث، فریدون، آرش و سیمرغ، محبس ضحاک و ضجه‌های او، محل برگزاری آئین‌های مذهبی مغان و بسیاری اتفاق‌های افسانه‌ای و تاریخی دیگر بود و هست. این کوه، نماد پایداری، عظمت و شکوه است. هم مضمون اشعار و آثار بسیاری از شاعران و نویسندگان این سرزمین است و هم میعادگاه عاشقان کوهنوردی. سیزده تیر روز ملی دماوند است.

مسلم ایران‌نژاد، نویسنده و عکاس کتاب «۲۰۰ روز» است، کتابی درباره سفر تنهایی‌‌اش به منطقه سیبری.  او کوهنورد و دوچرخه‌سوار و علاقمند به سفرهای تنهایی به مناطق بکر است.

سفر با اندیشه آغاز می‌شود. همان لحظه‌ای که جرقه (ایده) رفتن به سفر در ذهن روشن می‌شود سفر شروع شده‌ و در مرحله بعد می‌رسیم به یافتن پاسخ پرسش‌های دیگری که ذهن را درگیر می‌کند: کجا؟ کدام مسیر؟ تنهایی یا گروهی؟ چه مدت؟ چقدر (حدود) بودجه؟ … با توجه به انتخاب نوع سفر، چالش‌ها و ‌پروژه‌‌های مختلف شکل می‌گیرند. وقتی از فضای امن خود خارج می‌شویم، بخشی از کنترل امور از دست خارج می‌شود. آن‌جاست که می‌گویند مقصد سفر نیست بلکه طی مسیر از ابتدا تا انتها، خود سفر است. سفر از مهمترین عوامل رشد و توسعه فردی و اجتماعی انسان و جوامع است. با شکل‌گیری تمدن‌ها در تاریخ جوامع بشری، سفر از شکل جمعی به سمت خردتر حتی شکل کاملا انفرادی آن تحول پیدا کرده است. جدای از سفر بیرونی، سفرهای قهرمانی و عارفانه باعث فروتنی انسا‌ن‌هاست و کشف عظمت و پهناوری جهان به طور ملموسی حس می‌شود.

در حالی‌که خیلی از اهالی سفر به دنبال برنامه‌ریزی به نقاط مشهورهستند، مسلم ایران‌نژاد برنامه‌های سفر متفاوتی می‌چیند و درنگ در سفر برایش جایگاه مهمی دارد.  او برای نزدیک شدن به خود، سفرهای تنهایی را خارج از منطقه امن ترتیب می‌دهد. ایران نژاد، نویسنده و عکاس کتاب «200 روز» است، کتابی که سفرنامه‌اش به منطقه سیبری است. او مصاحبه شنیدنی هم با رادیو ماجرا انجام داده. من هم گفت‌وگوی کوتاهی با او کرده‌ام.

اصولا نقش و جایگاه سفر در تاریخ تکامل انسان و تمدن‌های انسانی، آنچنان پررنگ است که مرا متقاعد می‌سازد آن را یکی از مهمترین عوامل و علل رشد و توسعه فردی و اجتماعی انسان و جوامع قلمداد کنم. از منظر جامعه‌شناسی و همچنین روان‌شناسی، عوامل متعددی برای تبیین تکامل انسان و شکل‌گیری تمدن‌ها در نظر گرفته می‌شوند. عواملی همچون نیاز، تعامل و ارتباط، خرد و تفکر انسان، خلاقیت و توانایی ابزارسازی. در این میان، سفر، پدیده‌ای است که به همه این عوامل گره خورده است.

رابین دیویدسون کاوشگر استرالیایی درباره ارزش تنهایی در عصر همه گیری کرونا سخن گفت. در عصر جدید و در کشورهای مدرن، روز به روز تعداد افرادی که با اختیار خود تنها زندگی کردن را انتخاب می‌کنند بیشتر می‌شود. این انتخاب در کشور ما هم با سرعت نسبی کمتری در حال رشد است.

مسافر مونیخ-تهران، نوشته‌ای درباره کتابی است شامل خاطره‌های دو سفر مهدی حجوانی به آلمان در دهه 80 شمسی. نوشته‌ها ترکیبی از سفرنامه‎ و قصه‌ی برداشت‌هایش از مکان و تجربه‌های اوست. هر دو سفر به دلیل فرصت مطالعاتی پیش‌آمده برای نویسنده کتاب روی می‌دهد؛ او وارد بزرگترین کتابخانه بین الملی ویژ‌ه‌ی کودک و نوجوان جهان در شهر مونیخ می‌شود.