برچسب: کاوان محمدپور

«امروزه دیگر ادبیات ملی معنای چندانی ندارد: آغاز عصر ادبیاتِ جهان است، و همه باید در تسریع ظهور آن مشارکت کنند.» این جمله‌ی گوته، شاعر و نویسنده‌ی آلمانی سرآغاز مباحث نظری فراوان پیرامون «ادبیاتِ جهان» شده است؛ مباحثی که ادبیات را همچون نظام و ساختاری «واحد» اما «نابرابر» قلمداد می‌کند، و از خلال آن به هنجارها، رقابت‌ها، نزاع‌ها و تلاش‌های نویسندگان در سطحی بین‌المللی می‌پردازد. اما چگونه می‌توان در عرصه‌ی ناسیونالیست‌های ملی ادبیات جهان را خوانش کرد؟ کتاب «ادبیات و جهان» در تلاش است جوابی شایسته به چنین سوالی بدهد.

رمان، برخلاف حماسه و تراژدی که در آن خدایان و برگزیدگان نقش بازی می‌کنند، جایگاه سخن گفتن «جامعه» است. بستری ست برای دیدگا‌ه‌های متفاوت، متضاد و ناهمگرا. اما فلاسفه که خود را داعیان نظام‌های فکری می‌‌پندارند چگونه با این ژانر برخورد کرده‌اند؟ رمان چه تفاوتی با دیگر ژانرهای ادبی دارد که توجه خیل عظیمی از نویسندگان متون نظری را به خود جلب کرده است؟ بری استاکر در کتابِ «فلسفه‌ی رمان» کوشیده تا بخش قابل توجه‌ای از دیدگاه فلاسفه به این نوع ادبی فاخر را با جزئیات واکاوی کند.

کارلوس فوئنتس، نویسنده‌ی نامدار مکزیکی، در مقاله‌ی «سروانتس، یا نقدِ خواندن» می‌نویسد: «برای من دنیای نو [رنسانس] آن زمان آغاز می‌شود که دن‌کیشوت دُ لامانچا، در 1605، دهکده‌ی خود را ترک می‌گوید، به میان دنیا می‌رود و کشف می‌کند که جهان به آنچه او درباره‌اش خوانده شباهتی ندارد». دنیای نوی که دن‌کیشوت کشف می‌کند چیست؟ چه تفاوتی با دنیای کهنه دارد و سروانتس، نویسنده‌ی دن‌کیشوت، چگونه این تفاوت را در رمانش برجسته می‌کند؟ این‌ها سوالاتی است که کتابِ «وسوسه‌های دُن‌کیشوت؛ از آرمان تا واقعیت» نوشته‌ی کرول بی. جانسون در پی پاسخ‌گویی به آن‌هاست.

اگر شما از آن دسته خواننده‌هایی هستید که به محض شنیدن ادبیاتِ آمریکای لاتین، تنها رمان‌هایی را به‌خاطر می‌آورید که پر از جادو و اعمال خارق‌العاده است، بدون شک لازم است کتاب «روبرتو گونسالِس اِچِوارّیا» با نام «ادبیات مدرن آمریکای لاتین» را بخوانید. کتاب ادبیات مدرن آمریکای لاتین اِچِوارّیا را می‌توان، حکایتِ واقعیت‌بخشیدن از طریق تخیل نام نهاد. نوشتار نویسند‌گان آمریکای لاتین، کشورهای مستعمره‌ی آن را از طریق تخیل ادبی هم به استقلال رساند و هم آن را به واقعیتی انکارناپذیر در سطح بین‌الملل بدل کرد.

فردریک دبلیو مِیِر در کتاب «روایت و کنش جمعی» برآن است نظریه‌ای با عنوان «کنشِ جمعیِ روایت‌محور» طرح‌افکنی کند. مِیِر می‌خواهد نشان دهد چگونه «قصه»ها می‌توانند درک ما را از جهان پیرامون تغییر، و ما را مجاب و متقاعد به کنش کنند. روایت ابزاری قدرت‌مند برای بوجود آوردن «جهانی نو» است.

والتر بنیامین برای خوانندگان ایرانی چهره‌ ناآشنایی نیست، ترجمه و تبیین آثار وی حدوداً از سه دهه پیش در ایران شروع و طیفی گسترده از خوانندگان را به خود مشغول کرده است. اما، از یک سو زبان غامض و از سوی دیگر جذابیت و نگاه متفاوت بنیامین، چیزی نیست که بتوان با چند ترجمه و شرح از چنگالش رهایی یافت. شرح‌های متنوع و گاه متضاد بر آثار بنیامین -بخصوص در جهان انگلیسی‌زبان- و ارجاعات بی‌شمار متفکران امروزی به وی، هر روز بنیامین را در شکلی دیگر عرضه می‌کند. از این رو بی‌راه نیست- همچون خود وی- نوشته‌هایش را «کلیتی متناقض و سیال» بنامیم.

کتابِ مارکس و آزادی نیز به چهار حوزه‌ی نظری مشخص از دیدگاه مارکس می‌پردازد و نشان ‌می‌دهد، متفکری بنیان‌برانداز چون مارکس، به ‌چه شکل این چهار حوزه را معنا کرده و از دریچه‌ی آن‌ها چگونه نظام نظری خود را صورت‌بندی می‌کند. ایگلتون این چهار حوزه را به ترتیب بخش‌بندی کتاب به فلسفه، انسان‌شناسی، تاریخ و سیاست تقسیم کرده است.

تجربه نوشتن به زبانی غیر از زبان مادری، تجربه جالب و عجیبی است. به این تجربه از وجوه مختلفی می‌توان نگریست، این‌که کسانی که زبان مادری متفاوتی دارند کی و چطور زبان فارسی را یاد گرفتند؟ چرا به فارسی می‌نویسند؟ متفاوت بودن زبان مادری‌شان چه تأثیری در فارسی‌نویسی‌شان دارد؟ و آیا در خواندن و نوشتن به زبان مادری‌شان توانا هستند؟

جاش کوهن در کتاب چگونه فروید بخوانیم ده قطعه از نوشته‌های فروید را انتخاب کرده و با تحلیل آن‌ها مفاهیم بنیانی -و البته مقدماتی- نظریه‌ی روانکاوی فروید را حلاجی می‌کند. کار شاخص کوهن در توضیح پاره‌های مفهومی فروید، تنها به تحلیل آن خلاصه نمی‌شود. کوهن مانند خود فروید، برای توضیح بسیاری از مفاهیم از ادبیات داستانی مدد جسته. این شیوه باعث می‌شود خواننده این مفاهیم نظری را –که در قاموس روانکاوی با بیشتر تجربه‌های ما در تضاد است- راحت‌تر درک کند.

کتابِ چگونه کیرکگور بخوانیم حلاجی ده قطعه از محوری‌ترین مفاهیم کیرکگور است که به قول کریچلی «تا اندیشه‌های محوری‌شان را بازنماید و بدین وسیله درهای ورود به کل یک جهان فکری را به روی خواننده بگشاید». کاپوتو بعد از مقدمه‌ای راهگشا و تقسیم‌بندی زندگی و کار کیرکگور به سه بحران اساسی، به بررسی ده قطعه‌ی انتخابی از نوشته‌های وی می‌پردازد. نویسنده در ابتدای هر بخش، پاره‌ی از نوشته‌ی فیلسوف را می‌آورد و در ادامه دست به حلاجی آن می‌زند.