برچسب: کافکا

«پژوهش‌های یک سگ» داستانی است از فرانتس کافکا از زبان یک سگ. گفتیم داستان، اما این واقعاً یک سوال است که این متن آیا متنی است فلسفی یا قطعه‌ای ادبی یا یک داستان؟ سوالی که هسته‌ی اصلی نقد مفصل روبرت صافاریان را هم تشکیل می‌دهد. و شاید سوال خود کافکا هم بوده. چون این متن یکی از آن دست‌نوشته‌هایی است که کافکا وصیت کرده بود ماکس برود دوستش آن‌ها را بسوزاند. و البته ماکس برود، به نفع بشریت، به وصیت دوستش عمل نکرد. ناشر به همراه متن «پژوهش‌های یک سگ» دو مقاله نظری هم درباره آن به قلم راینر نگله و آرون شوستر به چاپ رسانده است. دومین بخش از سه بخش نقد زیر درباره این دو مقاله است.

هزاران سال پیش انسان‌های غارنشین دور آتش جمع می‌شدند و برای هم داستان می‌گفتند و می‌شنیدند و درباره شکار که حتماً دغدغه آن روزشان بوده حرف می‌زدند. کتاب خواندن آیا امتداد همان تجربه‌، یعنی شنیدن داستان و انتقال دانش، نیست؟ تا حالا به این مساله فکر کرده‌اید که اصلاً چرا کتاب می‌خوانیم؟

دنیای بورخسی، سیاستمدار دن کیشوت وار، فضای کافکایی، سادیسم و مازوخیسم و سادومازوخیسم.. این‌‌ها صفت‌هایی هستند که در زندگی روزمره و نوشته‌هایمان به کار می‌بریم و آن‌ها را از دنیای ادبیات گرفته‌ایم. از آثار کافکا و بورخس، از دن کیشون اهل لامانژ و از نویسندگانی مثل مارکی دو ساد و زاخر مازوخ که خودشان را از یاد برده‌ایم اما از اسم‌شان کلمه‌ای ساخته شده است که در زبان‌های مختلف جهان مانده است. راضیه مهدی‌زاده در این یادداشت سراغ این پنج صفت گرفته‌شده از دنیای ادبیات رفته است.

پدرها و پسرها. رابطه بین پدرها و پسرها از قدیمی‌ترین مایه‌های افسانه‌ای و اسطوره‌ای است. از روابط بین پهلوانان و بین شاهان در شاهنامه فردوسی تا داستان‌های کتاب مقدس تا پدران و پسران تورگنیف همه‌جا ردپای پدرها و پسرها به چشم می‌خورد. گاهی علیه هم، گاهی همپای یکدیگر. در این پرونده، راضیه مهدی‌زاده سراغ پدرها و پسرها از گوشه و کنار دنیا رفته و پنج رمان با این مضمون معرفی کرده است.

شاید کمتر نویسنده‌ای است که به اندازه‌ی فرانتس کافکا در معرض خوانش‌های متعدد انتقادی بوده باشد. از سویی متفکرانی چون بنیامین و آدورنو هرگونه ارزیابی تمثیلی- استعاری، چه الهیاتی و چه اسطوره‌شناختی از آثار وی را به باد انتقاد می‌گیرند و از سوی دیگر دوست و وصی آثار‌ش، ماکس برود نوشته‌‌های او را استعاره‌ای بر امر پنهان الهیاتی می‌داند. دلوُز و گُتاری او را در پرتو «ادبیات خُرد»(اقلیت) نویسنده‌ای متخطی قلمداد می‌کنند و از جنبه‌ای دیگر پاسکال کازانووا بیشتر آثارش را یادبودی در مدح زبان مادری‌اش –ییدیش- می‌داند. حجم نقد و بررسی‌های آثار کافکا چنان انبوه و بعضاً متضاد است که نویسنده‌ی هموطنش، میلان کوندرا از اصطلاح «کافکالوژی» برای توصیف آنها استفاده می‌کند.

کتاب حاوی شش گفت‌وگوی به معنی دقیق کلمه‌ی فیلیپ راث است با این نویسندگان: پریمو لوی، آرون آپِلفِلت، ایوان کلیما، آیزاک بشویس سینگر، میلان کوندرا و اِدنا اُبراین. یک مکاتبه با مری مک‌کارتی و سه مقاله درباره‌ی برنار مالامود، فیلیپ گاستن (این یکی استثنائاً نقاش است) و سال بِلو. عمده‌ی این نویسندگان یهودی‌اند. خود فیلیپ راث هم یهودی است و موضوع این گفت‌وگوها عمدتاً وضعیت نویسنده‌ای است دوزبانه و دوفرهنگی که در مواردی تجربه‌ی هولوکاست را هم از سر گذرانده است.

خواندن روایت یکی از بزرگ‌ترین نویسندگان معاصر از اولین باری که جرات می‌کند و داستانش را برای نشریه‌ای ادبی می‌فرستد همیشه جالب است. زمانی که او دانشجویی جوان است که عصرها و شب‌هایش را در کافه‌هایی که میعادگاه روشنفکران و نویسندگان کلمبیایی است می‌گذراند و با خواندن «مسخ» کافکا انگار مسخ می‌شود و تصمیم می‌گیرد داستانی بنویسد که همان اندازه خوب باشد. مارکز در این مقاله که در سپتامبر 2003 در نیویورکر منتشر شده، ماجرای شک و تردید و جسارت توامانش برای ارائه داستانش را نوشته است.