سیلویا فدریچی نویسنده

از بروز شهامت تا رسیدن به برابری کامل، بیشتر از صدسال فاصله است. از روزی که سیاه‌پوستان از بردگی سفیدپوست‌ها آزاد شدند، تا روزی که رزا پارکس را در دادگاه به جرم صندلی ندادن به مسافر سفیدپوست اتوبوس متهم کردند، نزدیک به یک قرن می‌گذشت و باز هم تبعیض نژادی بین سیاه و سفید بی‌داد می‌کرد. سال‌ها جنگ و دشمنی، مصالحه و مدارا کاری از پیش نبرده بود. بنابراین مارتین لوتر کینگ فریاد زد: «دیگر نمی‌توانیم منتظر بمانیم!»

کتاب یاری متقابل، نوشته پیتر کروپتکین آنارشیست روس، دستور کار مشخصی دارد: به دست دادن روایتی از تاریخ، به‌گونه‌ای که آنارشیسم را امری طبیعی جا بزند؛ طبیعی در معنای سازگار با طبیعت انسان، و بلکه سازگار با کلیت طبیعت. به این ترتیب، محل نزاع کروپتکین با مخالفانش در حقیقت برداشتی است که از قاعده و قانون‌های طبیعت دارند. جبهه مخالفان، یا همان جبهه اکثریت وقت، را کسانی پر کرده‌ بودند که بنیاد طبیعت را بر تنازع بقا استوار می‌کردند. اما کروپتکین از «قانون یاریِ متقابل» سخن می‌گوید. در تصویری که او از طبیعت ترسیم می‌کند، جانوران بیش از آن‌که در رقابتی مرگبار با هم باشند، در تعاملی همکارانه با هم قرار دارند و می‌کوشند شانس بقای جمعیت یا گونه را از رهگذر تلاش‌های دسته‌جمعی بالا برند.

یکی از پربسامدترین مضمون‌های کتاب «دولت مدرن و بحران قانون»، بی‌قراری انسان ایرانی در یک قرن اخیر است. بی‌قراری و بحران هویتی که ناشی از تناقض‌های به وجود آمده از «رابطه‌ی دولت، مذهب و ملت و مبنای قانون‌نویسی» و «تعریف هویت ایرانی» بعد از انقلاب مشروطه است. فیرحی در این کتاب ریشه‌ی اصلی این بحران‌ها را یک مسئله‌ی فقهی می‌داند، یک دعوا بین طرفداران فقه سنتی در شیعه و پیروان فقه مدرن که قرائتی متفاوت از نقش مردم در حاکمیت دارند.

اگر قرار باشد در فقط هزار کلمه پروژه فکری عمر سید جواد طباطبایی را خلاصه کنید، چطور این کار را انجام می‌دهید؟ این یادداشت تلاش کرده برای انجام دادن این کار نشدنی. پروژه فکری او اندیشیدن به دلایل امتناع اندیشگی در ایران است و زوال فکری تمدنی را برمی‌رسد. جواد طباطبایی در آثار بعدی‌اش روی مساله ایران متمرکز شد و این که چگونه فرهنگی بدون در اختیار داشتن مرکزیتی سیاسی برای قرن‌ها، توانست پایدار بماند و ادامه پیدا کند و به یک «درونِ بیرون» از فرهنگ اسلامی تبدیل شود.

«مبانی استیصال» صورت­‌بندی و قلمی آکادمیک دارد و متنی از جنس حقیقتِ تاریخی و بدن‌مند است. مسئله­‌اش استیصال است؛ هم به معنای فلسفی آن و هم به معنای وضعیتی که ما، یعنی اندیشمندان ما، علوم انسانی ما، جامعه ما، بی­‌قدرتان ما در آن قرار دارند. در بازار پر از ترجمه امروز، این کتاب اثری است که با بهره‌گیری از نظریات و آرای جامعه‌شناسی و فلسفی و نقد و بررسی آن‌ها، اقدام به ایجاد محتوایی متناسب با شرایط ایران و تحلیل آن و مهم‌تر راه‌هایی برای برون‌رفت از استیصال فراهم کرده است.

هفت جلد کتاب در ثبت مردم‌شناسانه خطه بلوچستان با عنوان «حکایت بلوچ» تنها یکی از کارهایی است که محمود زندمقدم برای خطه‌ای کرد که عاشقانه دوستش داشت. سال 1342 به عنوان کارشناس آمار و برنامه‌ریزی از مرکز به بلوچستان فرستاده می‌شود و این شروع عشق و علاقه او به بلوچستان است. در همین روزهایی که به دلایل مختلف، اسم سیستان و بلوچستان را زیاد می‌شنویم، مردی داستان زندگی زمینی‌اش به پایان رسید که سال‌ها پیش از این درباره آن خطه گفته بود، عاشقانه آنجا زندگی کرده بود و بخش مهمی از عمرش را برای شناساندن و برنامه‌ریزی در آنجا گذرانده بود.

اولین ادعای پلورالیسم ارزشی این است که هر نظام اخلاقی بر پایه‌ی بیش از یک ارزش بنیادین بنا شده است. این ارزش‌های بنیادین مستقل از یکدیگرند و قابل تحویل به یکدیگر یا ارزش سومی نیستند. ادعای بعدی این است که برخی از این ارزش‌های اصیل تلفیق‌پذیر هم نیستند. بدین معنا که رعایت هر کدام مستلزم عدم رعایت دیگری است. برلین متفکری تراژیک‌اندیش است به این معنا که توهم اتوپیا را از ما می‌گیرد و بهمان یادآوری می‌کند که بشر فقط می‌تواند تا حدی اخلاقی باشد.