«دکتر نون زنش را بیشتر دوست دارد» فقط یک ایده‌ی مرکزی درست‌و درمان دارد. اما ما که لاف عقل می‌زنیم و می‌خواهیم روایات مذهبی را هم با محک علم و تجربه بیازماییم و شیبِ زمین بهشت را هم بر مبنای ویسکوزیته‌ی عسل محاسبه می‌کنیم، آیا نباید از نویسنده‌ی داستان مدرنمان انتظار داشته باشیم برای دزدیدن جسد از سردخانه طرح و توطئه‌ای بریزد که با عقل یک آدم بالغ جور در بیاید؟

به شدت خوشحالم که بعد از چند رمان ترجمه شده، برایم شمع روشن کن را خواندم. شما هیچ‌وقت در یک رمان ترجمه شده نمی‌خوانید که شخصیت اصلی داستان شعرهای محسن یگانه را زمزمه کند، هیچ وقت نمی‌خوانید که کسی در پایان ایمیلش شعری از شفیعی کدکنی یا چندخط از شعر دیگری با ترجمه شاملو بنویسد که اسمش گل پنجه مریم باشد. اما برایم شمع روشن کن پر است از اتفاقاتی که روزانه با آنها سروکار داریم، به علاوه اتفاقات بکری که برای یک شخصیت دیگر، از جنس نوجوان خالص، اتفاق می‌افتد. چه بهتر از این؟

چه چیز در این صد صفحه رمان که هیچ کجایش لحن پر سوز و گداز ندارد این‌قدر غم‌آور و گریه‌آور است؟ فکر می‌کنم اگر کسی بتواند جواب این سوال را بدهد راز ماندگاری گاوخونی را هم پیدا کرده است. گاوخونی به دلایل شخصی برای من رمان مهمی است و چند نفر دیگر را هم می‌شناسم که به دلایل شخصی گاوخونی را دوست دارند. گاوخونی «هامونِ» رمانِ فارسی است (و کاش می‌شد گفت هامون، گاوخونیِ فیلمِ فارسی است)؛ اگر نقصی هم داشته باشد به بزرگی‌اش می‌بخشی.

در یک بررسی کامل از رمان حجیم و 1270 صفحه‌ای رضا براهنی «رازهای سرزمین من» بحث به مسائل زیر کشیده می‌شود: زیاده‌گویی، رئالیسم جادویی، چندصدایی، انقلاب ضد آمریکایی و زبان آذری. روبرت صافاریان در نقد زیر ابتدا به اسکلت داستان و به دست دادن خلاصه‌ای از آ‌نچه در این رمان مفصل می‌خوانید پرداخته است و سپس درمورد بحث‌های عمومی درباره مسائل ذکرشده در بالا نوشته است.

سال هزار و چهارصد بود که «ملکوت» را انتشارات «معین» چاپ کرد و چند ماه بعد هم انتشارات «نیلوفر.» هیچ‌کدام از این نسخه‌ها فروش زیادی نکردند چون مخاطب کتاب در ایران به نسخه بعد از انقلاب کتاب‌هایی که قبل از انقلاب چاپ شده‌اند چندان اعتمادی ندارد. اما مخاطب کدام نسخه از این کتاب را باید بخواند؟ با مقایسه‌ای بین نسخه «زمان» و نسخه «نیلوفر» نویسنده یادداشت معتقد است نسخه نیلوفر از تایپ کردن نسخه زمان به دست آمده و همه غلط‌های نسخه زمان را دارد به علاوه غلط‌های بسیار دیگر. در این یادداشت نسبتاً طولانی برای مدعای خود دلیل آورده است.

سراسر داستان درباره‌ی جنگ است و مصائبش. صدای چکمه‌های نظامی‌ای که بر سنگ‌فرش‌های یخ‌زده کوبیده می‌شود میان صفحات داستان می‌پیچد و صدای خرده‌شیشه‌ها و خمپاره‌ها. کل داستان درباره‌ی انکار واقعیت بازسازیِ پس از جنگ است. ذهن راوی واقعیت آرام و زندگی جاری زمان حالِ داستان را رد می‌کند. انگار تکان‌دهندگی تصاویر به حدی است که «منشی حافظه» دیگر جانی برای تماشای دنیایی که از جنگ فاصله گرفته ندارد. برای او راحت‌تر است که به گذشته‌ی ویران و غم‌بار انس بگیرد و به دیوارهای سست تکیه کند. دیوارهایی که مانند چارچوب و مرزهای میان واقعیت و خیال ذهنش یکی پس از دیگری فرو می‌ریزد.

مرد ۳۵ ساله‌ی ایرانی که

زندگی کارمندی و متوسطی که همه آدم‌ها در بزرگسالی بالاخره آن را می‌پذیرند. همان نوع از زندگی که متال‌بازِ راوی و پروتاگونیست رمان نمی‌تواند به آن تن بدهد. و بدیل این زندگی، بی‌خانمانی و بی‌سامانی و در نهایت ایستادن بر سر دوراهی تسلیم یا نابودی است. همان چیزی که بدنه‌ی اصلی کتاب را تشکیل می‌دهد. ما در این‌جا فرصت داریم چنین شخصیتی را از درون بشناسیمش. شاید وظیفه‌ی ادبیات هم همین باشد که لحظاتی فارغ از سود و زیان زندگی واقعی بتوانیم آدم‌های بسیار متفاوت و بسیار ناسازگار را بشناسیم. و ببینیم که در پس ظاهر پرخاشگر و زبان بی‌نزاکت می‌تواند انسانی حتی احساساتی نفس بکشد.

«درخت خون» گفتگویی است با تاریخ ادب فارسی. نثر کتاب قوی و جاهایی مسجع است با کلمه و ترکیب‌های بدیع و اشارات ظریف، درباره نقاش یا بهتر است بگوییم‌ هنرمندی که در زمانه خود ابتدا درست درک نمی‌شود و تصمیم به خودکشی دارد، اما گردش ایام آنگونه نیست که انتظارش را دارد و او هرگز موفق نمی‌شود خود را بکشد. در عوض روزگار چنان می‌گردد تا او را به جایی برساند که طبعاً آنجا باید تحقق تمام آرزوهای او باشد، اما باز هم دور گردون آنگونه که باید نمی‌چرخد.

بنفش مایل به لیمویی؛ یک