تهران صد سال پیش از آسمان – هولستر سوئیسی
والتر میتل هولتسر خلبان سوئیسی بود که اولین بار بر فراز آسمان تهران پرواز کرد. سال ۱۳۰۳ خورشیدی در آستانه فروپاشی سلطنت قاجار و پیرو تقاضای دولت وقت ایران به شرکت هواپیمایی سوئیسی، هولتسر ماموریت داشت تا برای تعیین خطوط هوایی به ایران سفر کند.
تهران صد سال پیش از آسمان – هولتسر سوئیسی
والتر میتل هولتسر خلبان سوئیسی بود که اولین بار بر فراز آسمان تهران پرواز کرد. سال ۱۳۰۳ خورشیدی در آستانه فروپاشی سلطنت قاجار و پیرو تقاضای دولت وقت ایران به شرکت هواپیمایی سوئیسی، هولتسر ماموریت داشت تا برای تعیین خطوط هوایی به ایران سفر کند. هولتسر خلبان، عکاس، فیلمبردار، کارآفرین، گردشگر و نویسندهای بود که با گذر از ایتالیا، یونان و ترکیه به ایران آمد. در این سفر از کرمانشاه، همدان و قزوین به تهران رسید. در طی این سفر با چالشهای مختلفی مواجه شد. آن روزها هماهنگی مانند امروز ممکن نبود و از حمایت رسمی کشورش برخوردار نبود.
یکی از چالشها در سفر به ایران، توقیف هواپیمایش به مدت دو هفته در ازمیر بود. هولتسر در زمان پرواز عکاسی میکرد و دستاوردهای سفر پرشمارش به گوشه گوشه جهان، عکسها، فیلمها و نوشتههای ارزشمندی است که اکنون جزو گنجینههای این سرزمینها به شمار میآید. سفرهای ماجراجویانه زیادی در سراسر دنیا انجام داد. نخستین کسی بود که از شمال تا جنوب قاره آفریقا را در ۷۷ روز پرواز کرد. همچنین نخستین فردی است که از فراز قله کلیمانجارو گذر کرد. از جمله میراث باقیمانده از او ۱۸۵۰۰ عکس است که در آرشیو ملی تصویری کتابخانه ETH زوریخ، سوئیس نگهداری میشود.
حاصل سفر به تهران تصاویر و فیلم هوایی از آسمان شهر تهران و کوه دماوند است که در انتهای مقاله این مستند صد ساله دیدنی را میتوان تماشا کرد. در فیلم دروازه گمرک تهران دیده میشود. اخیرا فیلمهای او در اروپا از محبوبیت زیادی برخوردار شدند. کریستینا فیشر، دبیر دوم سفارت سوئیس در ایران میگوید زمانی که هشت سال پیش فیلم مستند ایران را در جشنواره فیلم لوکارنو تماشا کرد، میل و آرزویش به کار و زندگی در ایران بیشتر شد. گاه تماشای یک عکس و فیلم و یا خواندن کتاب و سفرنامه درباره یک مکان دلیلی است برای شروع سفر برای دریافت و دیدن بیشتر.
در ایران هم جلسات مختلفی در باب بزرگداشت هولتسر و کارهایش برگزار گردید. از آن جمله مرکز دائرهالمعارف بزرگ اسلامی جلساتی با حضور افراد مختلف دو کشور همچون علی دهباشی، دبیر سفارت سوئیس و …برگزار کرد و از نمایش فیلم بهره جستند. علی دهباشی در آن جلسات از ترجمه کتاب هولتسر خبر داد که به زودی منتشر میشود.
این روزها این فیلم مستند در جلسات مختلف از جمله سفرنامهخوانی و گردشگری هم به نمایش در میآید. در کتاب «پرواز من به پرشیا» یا سفر به ایران، آن چه که نظر خوانندهی غیر فارسی زبان را جلب میکند نثر دشوار و گاه بس شاعرانه است. این نثر ریشه در شیوه اندیشه و نگاه رومانتیک او به مشرق زمین از یک سو و نگرش یک انسان صنعتزده از دیگر سو دارد. در آغاز کتاب او ایران را مهد بشریت عنوان میکند. هولتسر مینویسد:
«برای آن که تصویری صحیح از زندگی مردم ایران ارائه کنم، بی تردید باید زبان فارسی را کامل یاد بگیرم و چندین سال با مردم طبقات مختلف این کشور ارتباط داشته باشم. هر تازهواردی در برابر فرهنگ کنونی متنوع ایرانی شگفتزده میشود.»
البته انتقادهای شدیدی از رفتار مردم ایران میکندکه بخشی از آن به دلیل وجود فساد فراوان در اواخر دورهی قاجار بین بعضی افراد قدرتمند آن دوره و نیز افرادی که هولتسر با آنان رابطه داشت برمیگردد. گویا در انتهای کتاب از اصلاحات آن دوره مینویسد.
در ادامه سفرش به ایران، به شمال و جنوب کشور پرواز کرد. عکسهای زیادی گرفت که دادههای دست اولی از شیوه زیست ایرانیان در دهههای نخست قرن بیستم، شهرها و بناهای تاریخی را بازگو میکنند. در بخشی از کتاب مینویسد:
«ایران این سرزمین کهن با تاریخی افتخارآمیز تا همین چندی پیش به خوابی طولانی فرو رفته بود. در حالی که در غرب عصر فرهنگی جدیدی آغاز شده بود، در ایران همان شرایط کهن وجود داشت.»
