شطرنج باز

داستان «شطرنج باز» میان چند تن از مسافران یک کشتی مسافربری شکل می‌گیرد. یکی از آنان میرکو چتویک است؛ مردی مغرور، طماع و بی‌احساس اما استاد و بازیکن بی‌همتا و قهرمان جهانی شطرنج. او در ایام کودکی، در هیچ زمینه‌ای استعدادی از خود نشان نمی‌دهد و از درست خواندن و نوشتن و درک ریاضیات عاجز است؛ تا زمانی که به طوری معجزه‌آسا، به اعجوبه‌ای در شطرنج بدل می‌شود.

راوی داستان که درباره شخصیت چتویک کنجکاو است، بازی شطرنجی در کشتی ترتیب می‌دهد و پس از مدتی موفق می‌شود این قهرمان جهان را پای میز بازی بکشاند. تلاش همزمان چند تن از مسافران در مقابل چتویک، کارساز نیست و مدام بازنده هستند؛ اما کسی از بین مسافران وارد بازی می‌شود که نتیجه را به تساوی می‌کشاند.

دکتر ب، با دقت و هوش خود همه را مبهوت می‌کند و در ادامه با اصرار دیگر مسافران، به بازی با چتویک می‌پردازد. او وکیلی است تقریبا چهل‌ساله که با روی کار آمدن رژیم نازی، چند سال گرفتار زندان و شکنجه بوده است. در آن دوران با ربودن کتابی، تمام افکار خود را معطوف به کلمات آن می‌کند تا از عذاب و سرگشتگی خود بکاهد.

با خرده‌های نان و کاغذ و روتختی شطرنجی سلولش، بارها و بارها بازی‌های کتاب راهنمای شطرنج را تکرار می‌کند. کتاب شطرنج باز، داستانی است مهیج، روانکاوانه و در عین حال سیاسی که با استفاده هوشمندانه و نمادین از اجزا و مکان و نیز تقابل اشخاص اصلی داستان، وضعیت اجتماعی و خفقان و دودستگی‌های حاصل از دوران جنگ، انزوای روشنفکران و قدرت گرفتن و چیرگی فاشیسم را کندوکاو می‌کند.

شخصیت‌پردازی تاثیرگذار و بهره‌گیری از جدال دو گروه در شطرنج و گزیده‌گویی نویسنده، اثری خواندنی، زیبا و تلخ آفریده است. در ایران این کتاب با نام‌های شطرنج (ترجمه علی منصوری، نشر روزگار نو) و حدیث شطرنج (ترجمه محمود حدادی، انتشارات نیلوفر) به چاپ رسیده است.

درباره نویسنده

اشتفان تسوایگ 28 نوامبر 1881 در وین متولد شد. در دانشگاه وین فلسفه خواند. در جوانی شیفتگی او به تئاتر، سبب شناخت و گام نهادن او به دنیای ادبیات شد و به واسطه سفرهایی به نواحی مختلف اروپا و جهان، با آداب و فرهنگ‌ها و زبان‌های گوناگونی آشنا شد.

اولین فعالیت‌های ادبی او با ترجمه آثاری از پل ورلن و رومن رولان و نگارش و انتشار مجموعه داستان‌های کوتاه و منظومه‌های وی آغاز شد که مورد توجه خوانندگان قرار گرفت.
تسوایگ در کنار ترجمه آثار نویسندگان بزرگ جهان، دست به نوشتن زندگی‌نامه بزرگان و مشاهیری چون داستایفسکی، رولان، تولستوی و فوشه زد و با ترسیم دقیق روحیات آن‌ها به تحلیل افکار و سرگذشتشان پرداخت.

سال 1922 در مجموعه‌ای، داستان‌های آموک و نامه از زنی ناشناس را منتشر کرد. همچنین چند نمایشنامه او از جمله وولپون و خانه کنار دریا به اجرا درآمدند. 24 ساعت از زندگی یک زن، شب عجیب، گریز به جاودانگی، وجدان بیدار و فرار به جنگ شماری از آثار ارزنده و گیرای این نویسنده اتریشی هستند.

در 1934 با روی کار آمدن هیتلر، تسوایگ به لندن و چند سال بعد در پی ناآرامی‌ها و ویرانی‌های حاصل از جنگ جهانی دوم در اروپا، به برزیل مهاجرت کرد. تسوایگ سرانجام در 22 فوریه 1942، پس از چند سال ناامیدی، سرگردانی و بی‌وطنی به سبب فراگیری جنگ و نابودی و آینده تاریکی که برای بشریت متصور بود، به همراه همسرش، به زندگی خود پایان داد.

از آخرین آثار او که پس از مرگ وی به چاپ رسید، می‌توان خودزندگی‌نامه او، دنیای دیروز (ترجمه مهشید میرمعزی، نشر ثالث) را نام برد که خاطرات خود را از سال 1934 بازگو می‌کند و به فراز و نشیب‌ها و وضعیت اجتماعی و سیاسی آن سال‌ها می‌پردازد.
آثار تسوایگ همراه به دلیل جامع‌نگری و تحلیل‌های روانکاوانه خوانندگان بسیاری را به خود جذب کرده است.

بخشی از کتاب

(آقای ب در خاطرات خود از دوران زندان سخن می‌گوید.)
بازی شطرنج برای خود و به ضد خود، تنش و درگیری روحی و فکری عجیبی را در پی دارد که شرح آن دشوار است، و شاید این بازی عجیب، آن هم در ذهن آدمی تا حدودی غیرممکن به نظر آید و به همین علت من شانس کمی داشتم که بتوانم به مقصود خود برسم.

چون ناچار بودم فکر و ذهن خود را به دو بخش تقسیم کنم، و این بازی دوطرفه، و در‌واقع این نبرد با خویش را، در فضای ذهنی خود شکل بدهم که اگر شطرنج واقعی با مهره‌های چوبی در اختیار داشتم، باید بعد از هر بازی با مهره سفید، به آن طرف میز می‌رفتم و با مهره‌های سیاه بازی می‌کردم. بی‌آنکه بدانم حریف چه خواهد کرد و چگونه با نیرنگ ظریف من برای حمله یا ضدحمله رو‌به‌رو خواهد شد.

نویسنده معرفی: مدیا نورخمامی