درباره علم شناختی
نویسنده: جواد حاتمی
ناشر: امیرکبیر
نوبت چاپ: ۵
سال چاپ: ۱۳۹۸
تعداد صفحات: ۱۹۹
شابک: ۹۷۸۹۶۴۰۰۱۶۰۴۶
معرفی علم شناختی
علومِ شناختی[1] مجموعهی علومی است که برای بررسی و فهمیدنِ سازوکارهای ذهن و فعالیتهای شناختی در انسانها و دیگر موجوداتِ هوشمند موردِ استفاده قرار میگیرد. ذهن و شناخت تعاریفِ متنوع (و گاه متناقضی) در پیشینهی علم و فلسفه دارند. برای شروع میتوانیم ذهن را همان مجموعهی فعالیتهای شناختی در نظر بگیریم[2].
فعالیتهای شناختی شامل: هوشیاری (آگاهی)، تصورات، ادراک، تفکر، قضاوت (و تصمیمگیری)، زبان و حافظه هستند. مثلاً تصمیمگیری را در نظر داشته باشید: اینکه مطلبی از سایتِ وینش بخوانید یا از سایتی دیگر، یک تصمیم است. اینکه اصلاً مطلبی بخوانید یا نخوانید هم همینطور. چه اتفاقاتی در مغز، بدن و محیطِ اطرافِ شما افتاده است که شما تصمیم گرفتهاید این مقاله را بخوانید؟
با دانستن دربارهی پروسهی تصمیمگیریِ انسان میتوانیم تصمیمهای بهتری بگیریم و دیگران را هم وادار کنیم تصمیمهایی بگیرند که به نفعشان است. علومِ شناختی در حوزهی قضاوت و تصمیمگیری، تلاش میکند به چنین سوالاتی پاسخ دهد.
روششناسیِ علومِ شناختی شبیه به سایرِ علومِ تجربی است. مثلاً در علمِ فیزیک، برای اینکه بفهمیم چقدر طول میکشد تا یک سنگ از بالای برجی به زمین برخورد کند نیاز به ابزار و آزمایش داریم. ابتدا یک متر میخواهیم که طولِ برج را اندازه بگیریم و بعد از آن نیاز به فرمولِ فیزیکیِ محاسبهی زمانِ برخورد داریم؛ فرمولی که از راهِ آزمایش (تکرارِ پدیدهی موردِ نظر) بدست آوردهایم.
برای اینکه بفهمیم انسانها دقیقاً چگونه و چرا این چنین تصمیمگیری میکنند هم، نیاز به ابزار و آزمایش داریم. احتمالاً اولین ابزاری که برای این منظور به نظرتان میآید «دانشِ روانشناسی» باشد. اما تنها یکی از ابزارهایی که برای بررسیِ سازوکارهای شناختی موردِ نیاز است روانشناسیِ تجربی[3] است؛ پیشرفتِ تکنولوژی، فلسفه و زیستشناسی ابزارهای قدرتمندِ دیگری نیز در اختیارمان قرار داده است.
فلسفهی ذهن، عصبشناسی، زبانشناسی، انسانشناسی و هوشِ مصنوعی علومی هستند که در دهههای اخیر، هر کدام جداگانه پیشرفتهای شگرفی داشتهاند. دانشمندانِ علومِ شناختی از یافتههای این علوم استفاده میکنند تا در موردِ فعالیتهای شناختی و ذهنِ انسان رازها را برملا کنند. مثلاً انسانشناسان میگویند: «انسانها در طولِ تاریخ همیشه به صورتِ جمعی زندگی کردهاند.»
عصبشناسان میگویند: «مناطقی در مغز وجود دارد که فقط در حضورِ دیگران فعال میشود.» زبانشناسان میگویند: «وقتی کسی با ما حرف میزند بدونِ اینکه خودمان متوجه باشیم از کلماتِ طرفِ مقابلمان استفاده میکنیم.» روانشناسانِ اجتماعی میگویند: «تصمیمِ اطرافیان بر تصمیمی که ما میگیریم تأثیر میگذارد.»
دانشمندانِ علومِ شناختی از این یافتهها فرضیهای میسازند که: «با دستکاریِ محیط میتوانیم تصمیمِ دیگران را جهت بدهیم.» اگر آزمایشهایی این فرضیه را تأیید کردند، میتوانیم از آن استفاده کنیم: مثلاً کاری کنیم که بجای اینکه بیشترِ مردم تصمیم بگیرند بستنی بخورند، با دستکاریهایی، کاری کنیم که بیشترِ مردم تصمیم بگیرند کتاب بخوانند.
«تصمیمگیری» فقط یکی از فعالیتهای شناختیِ ما است. برخی مسائلی که علومِ شناختی با آنها دست و پنجهنرم میکند قدمتی به طولِ تاریخِ بشر دارند. «من بودن یا روحِ مجرد»، «ادارکِ واقعیت»، «خودآگاهی»، «شناختِ اجتماعی» و ارتباط و ادغامِ ما با ماشینها و هوشِ مصنوعی مسائلِ اصلیِ دانشمندانِ علومِ شناختی هستند.
معرفی کتاب درباره علم شناختی
«مأموریتِ مغز بازنماییِ آینهوارِ واقعیتها نیست؛ بلکه ساختنِ مدلهایی از واقعیت است که به فرآیندهِ سازگاریِ او کمک کند.»
-از متنِ کتاب
دربارهی علمِ شناختی کتابی کم حجم است که در عینِ سادگی معرفیِ جامعی از علومِ شناختی بدست میدهد. کتاب شاملِ پنج فصلِ حدوداً 40 صفحهای است. فصلِ آغازین با عنوانِ «داستانِ یک تولد» به معرفی و تاریخِ شکلگیریِ علومِ شناختی میپردازد. در ادامه، از پرسشهای قدیمیِ بشریت تا روشهای نوین برای پاسخگویی به پرسشها شرح داده شده است.
فصلِ پایانی نیز زیرِ عنوانِ «علمِ شناختی و آیندهی یک مفهوم» به آنچه که بشر خواهد شد نگاهی انداخته است. نویسنده در فصلِ پایانی آیندهای که هماکنون آغاز شده است را تحلیل میکند. آیندهای که متأثر از علومِ شناختی، خودانگارهی بشر را نسبت به خودش تغییر میدهد.
کتاب با قلمی بیتکلف اما جدی نوشته شده است. نویسندهی کتاب، دکتر جواد حاتمی، عضوِ هیئتِ علمی دانشگاه تهران و مدیر گروهِ روانشناسیِ شناختیِ پژوهشکدهی علوم شناختی است. به همین جهت، مقدماتی و روان بودنِ کتاب از اهمیتِ آکادمیکِ آن نکاسته است. به طوری که هر ساله، تعدادی از سوالاتِ کنکورِ دکتری و کارشناسیِ ارشدِ رشتهی علومِ شناختی از این کتاب طرح میشود. دربارهی علمِ شناختی کتابی است که مطالعهی آن برای آشناییِ بیشترِ علاقمندان با این علمِ جدید، خوب، و برای شناختِ بیشترِ خودمان، لازم است.
از آنجا که مرتبطترین بخشِ بدن برای بررسیِ فعالیتهای شناختی سیستمِ عصبی (مغز و نخاع) است، در این کتاب نیز دانشِ مغز ابزارِ مهمی برای این هدف معرفی شده است.
[1] Cognitive science
[2] در گذشته ذهن را مجموعهی فعالیتهای شناختی و غیرِ شناختی (مانند غریزه و احساسات) در نظر میگرفتند؛ حال آنکه بسیاری دانشمندانِ علومِ شناختی غریزه و احساسات را نیز زیرِ فعالیتهای شناختی دستهبندی میکنند.
[3] Experimental psychology
نویسنده معرفی: سجاد سجودی