داستانهای دل‌انگیز ادبیات فارسی

برخلاف کتاب‌های دیگری که برای آشنایی با داستان‌های شاهنامه پیشنهاد کرده‌ام، این‌یکی اختصاص به شاهنامه ندارد بلکه برگزیده‌ای از 16 داستان است از سروده‌های فردوسی و عطار و نظامی و چند شاعر دیگر. البته شش داستانش (که مجموعاً حدود یک‌سوم از صفحات کتاب را در بر گرفته) از شاهنامه است، ولی به نظرم انتخاب داستان‌ها از تعدادشان مهم‌تر است:

«داستان سیاوش»، «بهرام گور و لنبک آبکش»، «یک داماد و سه عروس»، «بیژن و منیژه»، «اسکند و کید هندی»، «داستان پیدایش شطرنج». برخلاف داستان‌های «سیاوش» و «بیژن و منیژه»، چهار داستان دیگر ازجمله داستان‌های کم‌شناخته‌ترِ شاهنامه است.

احتمالاً از دوران مدرسه به یاد دارید که مطالب شاهنامه را به سه دوره‌ی «اساطیری» (از آغاز کتاب تا تولد رستم) و «پهلوانی» (از تولد تا مرگ رستم) و «تاریخی» (پس از رستم) یا در بخش‌بندی ساده‌تر به دو دوره‌ی «اساطیری» (از آغاز کتاب تا مرگ رستم) و «تاریخی» تقسیم می‌کنند.

تقریباً تمام نام‌ها و رویدادهایی که با شنیدن نام شاهنامه به یاد می‌آوریم از بخش «اساطیری» آن است و از بخش «تاریخی»اش (یعنی وقایع دوران اشکانیان و ساسانیان) کمتر خوانده و شنیده‌ایم، اما داستان‌ها و بیت‌های خواندنی آن قسمت‌ها هم کم نیست.

آن چهار داستان دیگر همه از بخش تاریخی شاهنامه است و انتخاب‌های زهرا خانلری، که برخی از این داستان‌ها را در اواسط دهه‌ی 1330 برای انتشار در مجله‌ی سخن برگزیده و به نثر درآورده بود، از این‌جهت هم جالب‌توجه است. از میان این داستان‌ها، حکایت «بهرام گور و لنبک آبکش» از چند جهت در شاهنامه و حتی سرتاسر ادبیات کهن فارسی کم‌نظیر است، داستانی که گواه هنر فردوسی در کمدی‌پردازی و شخصیت‌پردازی است، تقابل جوانمردی که در عین تنگدستی بسیار مهمان‌نواز و بخشنده است و توانگری که خسیس است و فرومایه.

زهرا کیا (1293 – 1369)، که بیشتر با نام‌ زهرا خانلری شناخته می‌شود، از اولین دانش‌آموختگان دوره‌ی دکتری ادبیات فارسی در ایران بود، گروهی که تعدادشان به انگشتان دو دست نمی‌رسید و بیش از هشتاد سال پیش وارد این دوره شدند. نام و فعالیت‌های او، در تمام عمر، تحت‌الشعاع همسر نامدارش پرویز ناتل خانلری (1292 ـ 1369) قرار گرفت.

انگار خودش چنین ترجیح داده بود. در جوانی، پسر خردسالش را از دست داد و تا پایان عمر داغ فرزند بر دل داشت. سال‌های آخر عمر را هم به بیمارداری همسرش گذراند و خود شش ماهی پس از او درگذشت. با این‌همه، ترجمه‌ها و نوشته‌های ارزشمندی هم از او باقی مانده. چاپ اول داستانهای دل‌انگیز ادبیات فارسی را انتشارات نیل در سال 1337 منتشر کرد. چاپ‌های بعدی‌اش هم به‌همت بنیاد فرهنگ ایران و انتشارات توس عرضه شده و خوشبختانه طراحی‌های ساده و اصیل کتاب هم از چاپ‌های جدیدش حذف نشده است.

نویسنده معرفی: کامران فرهادی